اضافه وزن یا چاقی یک بیماری فراگیر است که به گفته آمار حدود 40% مردم ایران درگیر آن هستند. شناخت نحوه تعیین اضافه وزن، علل آن و البته راهکارهای درمانی به شما کمک می کند تا بهتر با این مشکل مواجه شوید. در این مقاله از زوایای مختلف به این موضوع پرداخته ایم. با موج کوه همراه باشید.

اضافه وزن و چاقی چیست؟

اصطلاحات «اضافه وزن» و «چاقی» به وزن بدنی اطلاق می‌شود که برای یک قد مشخص بیشتر از وزن طبیعی یا سالم در نظر گرفته می‌شود. اضافه وزن عموماً به دلیل چربی اضافی بدن است. با این حال، اضافه وزن ممکن است به دلیل ماهیچه، استخوان یا آب اضافی نیز باشد. افرادی که چاق هستند معمولا چربی بدنشان بیش از حد است.

شاخص توده بدنی (BMI) یکی از راه‌های تشخیص وزن مناسب، اضافه وزن یا چاقی است. BMI اندازه گیری بر اساس وزن شما نسبت به قد شما است. هر چه BMI شما بیشتر باشد، خطر ابتلا به مشکلات سلامتی ناشی از اضافه وزن و چاقی بیشتر می شود. البته به طور کلی توصیه می شود در کنار معیار شاخص توده بدنی از اندازه گیری درصد چربی نیز استفاده شود.

اگر اضافه وزن دارید یا چاقی دارید، رسیدن به وزن مناسب و حفظ آن ممکن است یک چالش طولانی مدت باشد. حفظ وزن سالم – یا حداقل افزایش وزن بیشتر در صورتی که از قبل اضافه وزن دارید – می تواند به کاهش احتمال ابتلا به برخی مشکلات سلامتی کمک کند. در ادامه به چند نکته تکمیلی در این رابطه به نقل از medicinenet اشاره خواهیم کرد:

• چاقی به عنوان داشتن چربی اضافی بدن تعریف می شود. بزرگسالان 35 سال و بالاتر با BMI بیشتر از 30 چاق هستند.
• چاقی فقط یک نگرانی آرایشی نیست. این یک بیماری مزمن پزشکی است که می تواند منجر به دیابت، فشار خون بالا، بیماری های قلبی عروقی مرتبط با چاقی مانند بیماری قلبی، سنگ کیسه صفرا و سایر بیماری های مزمن شود.
• اضافه وزن یک عامل خطر برای تعدادی از سرطان ها محسوب می شود.
• چاقی به سختی قابل درمان است و میزان عود بالایی دارد. اکثر افرادی که وزن کم می کنند در عرض پنج سال دوباره وزنشان باز می گردد.
• اگرچه داروها و رژیم‌های غذایی می‌توانند کمک کنند،اما درمان اضافه وزن نمی‌تواند یک «راه‌حل» کوتاه‌مدت باشد، بلکه باید یک تعهد مادام‌العمر به عادات غذایی مناسب، افزایش فعالیت بدنی و ورزش منظم ایجاد کرد.
• هدف درمان باید دستیابی و حفظ “وزن سالم تر” باشد، نه لزوما وزن ایده آل.
• حتی کاهش وزن متوسط ​​5 تا 10 درصد از وزن اولیه و حفظ طولانی مدت آن کاهش وزن می تواند با کاهش فشار خون و کاهش خطر ابتلا به دیابت و بیماری قلبی، مزایای سلامتی قابل توجهی را به همراه داشته باشد.

همانطور که ذکر کردیم استفاده از شاخص توده بدن یک روش عمومی برای تشخیص اضافه وزن خواهد بود که فرمول آن به شکل زیر است:

• شاخص بالای ۴۰ به عنوان بیماری چاقی مفرط در نظر گرفته می شود.
• بالای ۳۰ به عنوان فرد چاق به حساب می آید.
• بین ۲۵ تا ۲۹.۹ به معنای آن است که فرد اضافه وزن دارد.
• بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ مشخص کننده تناسب وزنی است.
• زیر ۱۸.۵ به عنوان لاغر در نظر گرفته میشود.

باید توجه داشته باشید که شاخص توده بدنی یک روش عمومی است. افرادی که دارای عضلات بیشتر یا استخوان بندی درشتتر هستند ممکن است بر اساس این شاخص در قسمت دارای اضافه وزن قرار بگیرند. برای تشخیص بهتر است از این شاخص در کنار سنجش درصد چربی استفاده شود.

شایع ترین علل اضافه وزن و چاقی

تعادل بین کالری دریافتی و مصرف انرژی تعیین کننده وزن فرد است. اگر فردی کالری بیشتری از آنچه می سوزاند بخورد (متابولیزاسیون می کند)، اضافه وزن ایجاد می شود زیرا بدن انرژی اضافی را به عنوان چربی ذخیره می کند. اگر فردی کالری کمتری نسبت به متابولیسم خود دریافت کند، وزن خود را کاهش می دهد. بنابراین شایع ترین علل چاقی پرخوری و کم تحرکی است. در ادامه به بررسی شایع ترین علل اضافه وزن می پردازیم:

ژنتیک

اگر یک یا هر دو والدین چاق باشند، احتمال اضافه وزن در فرد بیشتر است. ژنتیک همچنین بر هورمون های دخیل در تنظیم چربی تاثیر می گذارد. به عنوان مثال، یکی از علل ژنتیکی چاقی، کمبود لپتین است. لپتین هورمونی است که در سلول های چربی و جفت تولید می شود. لپتین وزن را با سیگنال دادن به مغز کنترل می کند که وقتی ذخایر چربی بدن خیلی زیاد است کمتر غذا بخورد. اگر به دلایلی بدن نتواند لپتین کافی تولید کند یا لپتین نتواند به مغز سیگنال دهد که کمتر غذا بخورد، این کنترل از بین می رود و چاقی رخ می دهد. نقش جایگزینی لپتین به عنوان درمانی برای چاقی در دست بررسی است.

عدم تحرک بدنی

افراد کم تحرک نسبت به افراد فعال کالری کمتری می سوزانند. نظرسنجی ملی سلامت و تغذیه (NHANES) همبستگی قوی بین عدم فعالیت بدنی و اضافه وزن در هر دو جنس را نشان می دهد.

رژیم غذایی سرشار از کربوهیدرات های ساده

نقش کربوهیدرات ها در اضافه وزن مشخص نیست. کربوهیدرات ها سطح گلوکز خون را افزایش می دهند که به نوبه خود ترشح انسولین توسط پانکراس را تحریک می کند و انسولین باعث رشد بافت چربی می شود و می تواند باعث اضافه وزن شود. برخی از دانشمندان معتقدند که کربوهیدرات‌های ساده (قند، فروکتوز، دسر، نوشابه، آبجو، شراب و غیره) به افزایش وزن کمک می‌کنند، زیرا نسبت به کربوهیدرات‌های پیچیده (ماکارونی، برنج قهوه‌ای، غلات، سبزیجات، خام)، سریع‌تر جذب جریان خون می‌شوند. میوه ها و غیره) و بنابراین باعث ترشح انسولین بارزتر بعد از غذا نسبت به کربوهیدرات های پیچیده می شود. برخی از دانشمندان معتقدند این ترشح انسولین بیشتر باعث اضافه وزن می گردد.

پرخوری

پرخوری منجر به ااضافه وزن می شود، به خصوص اگر رژیم غذایی سرشار از چربی باشد. غذاهای پرچرب یا قند (مثلاً فست فود، غذاهای سرخ شده و شیرینی ها) دارای چگالی انرژی بالایی هستند (کالری زیادی در مقدار کمی غذا). مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده است که رژیم های غذایی پرچرب به افزایش وزن کمک می کند.

دفعات غذا خوردن

رابطه بین دفعات غذا خوردن (چند دفعه غذا می خورید) و وزن تا حدودی بحث برانگیز است. گزارش های زیادی مبنی بر اینکه افراد دارای اضافه وزن کمتر از افراد دارای وزن طبیعی غذا می خورند ، وجود دارد. دانشمندان مشاهده کرده‌اند که افرادی که وعده‌های غذایی کوچک چهار یا پنج بار در روز می‌خورند، نسبت به افرادی که کمتر (دو یا سه وعده غذایی بزرگ در روز) می‌خورند، سطح کلسترول پایین‌تر و سطح قند خون پایین‌تر و/یا پایدارتر دارند. یک توضیح احتمالی این است که وعده‌های غذایی کوچک و مکرر سطح انسولین ثابتی تولید می‌کنند، در حالی که وعده‌های غذایی بزرگ باعث افزایش انسولین بعد از غذا می‌شوند.

داروها

داروهای مرتبط با اضافه وزن شامل داروهای ضد افسردگی خاص (داروهای مورد استفاده در درمان افسردگی)، ضد تشنج ها (داروهایی که در کنترل تشنج استفاده می شوند مانند کاربامازپین [تگرتول، تگرتول XR، اکوترو، کارباترول] و والپروات [دپاکون، دپاکن])، برخی از داروهای دیابت (داروها) در کاهش قند خون مانند انسولین، سولفونیل اوره و تیازولیدین دیون ها)، برخی هورمون ها مانند داروهای ضد بارداری خوراکی و اکثر کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون هستند. برخی از داروهای فشار خون بالا و آنتی هیستامین ها باعث چاقی می شوند. دلیل افزایش وزن با داروها برای هر دارویی متفاوت است. اگر این موضوع برای شما نگران کننده است، باید به جای قطع دارو، داروهای خود را با پزشک خود در میان بگذارید، زیرا ممکن است عوارض جدی داشته باشد.

عوامل روانشناسی

برای برخی افراد، احساسات بر عادات غذایی تأثیر می گذارد. بسیاری از مردم در پاسخ به احساساتی مانند بی حوصلگی، غم، استرس یا عصبانیت بیش از حد غذا می خورند. در حالی که بیشتر افراد دارای اضافه وزن بیشتر از افراد با وزن طبیعی اختلالات روانی ندارند، حدود 30 درصد از افرادی که به دنبال درمان مشکلات جدی وزن هستند، با پرخوری مشکل دارند.

بیماری ها

بیماری هایی مانند کم کاری تیروئید، مقاومت به انسولین، سندرم تخمدان پلی کیستیک و سندرم کوشینگ نیز از عوامل چاقی هستند. برخی از بیماری ها مانند سندرم پرادر ویلی می تواند منجر به اضافه وزن شود.

مسائل اجتماعی

بین مسائل اجتماعی و چاقی رابطه وجود دارد. کمبود پول برای خرید غذاهای سالم یا نبود مکان های امن برای پیاده روی یا ورزش می تواند خطر اضافه وزن را افزایش دهد.

اضافه وزن چه خطراتی دارد؟

چاقی فقط یک جنبه آرایشی نیست. برای سلامتی فرد مضر است زیرا یک عامل خطر برای بسیاری از شرایط محسوب می شود. در امریکا تقریباً 112000 مرگ در سال به طور مستقیم با چاقی مرتبط است و بیشتر این مرگ و میرها در بیماران با BMI بالای 30 رخ می دهد. در بیماران با BMI بالای 40 امید به زندگی کاهش می یابد.

اضافه وزن همچنین خطر ابتلا به تعدادی از بیماری های مزمن از جمله موارد زیر را افزایش می دهد:

مقاومت به انسولین

انسولین برای انتقال گلوکز خون (قند) به سلول‌های ماهیچه و چربی (که بدن برای انرژی استفاده می‌کند) ضروری است. انسولین با انتقال گلوکز به داخل سلول ها، سطح گلوکز خون را در محدوده طبیعی نگه می دارد. مقاومت به انسولین (IR) شرایطی است که در آن اثربخشی انسولین در انتقال گلوکز (قند) به داخل سلول ها کاهش می یابد. سلول های چربی نسبت به سلول های ماهیچه ای نسبت به انسولین مقاوم تر هستند.

بنابراین، یکی از علل مهم مقاومت به انسولین، چاقی است. پانکراس در ابتدا با تولید انسولین بیشتر به مقاومت به انسولین پاسخ می دهد. تا زمانی که لوزالمعده بتواند انسولین کافی برای غلبه بر این مقاومت تولید کند، سطح گلوکز خون طبیعی باقی می ماند. این حالت مقاومت به انسولین (که با سطح طبیعی گلوکز خون و سطوح بالای انسولین مشخص می شود) می تواند سال ها ادامه یابد. هنگامی که لوزالمعده دیگر نمی تواند تولید سطوح بالای انسولین را ادامه دهد، سطح گلوکز خون شروع به افزایش می کند که منجر به دیابت نوع 2 می شود، بنابراین مقاومت به انسولین یک وضعیت پیش از دیابت است.

دیابت نوع 2 (بزرگسالان)

خطر ابتلا به دیابت نوع 2 با درجه و طول مدت اضافه وزن افزایش می یابد. دیابت نوع 2 با چاقی مرکزی مرتبط است. فرد مبتلا به چاقی مرکزی دارای چربی اضافی در اطراف کمر خود است (شکل سیبی شکل).

فشار خون بالا (hypertension)

فشار خون بالا در میان بزرگسالان چاق شایع است. یک مطالعه نروژی نشان داد که اضافه وزن در زنان تاثیر بیشتری نسبت به مردان در افزایش فشار خون دارد.

کلسترول بالا (هیپرکلسترولمی)

سکته مغزی (حادثه عروق مغزی یا CVA)

حمله قلبی

یک مطالعه آینده نگر نشان داد که خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر در زنانی که BMI بالاتر از 29 داشتند، 3 تا 4 برابر افزایش می یابد. یک مطالعه فنلاندی نشان داد که به ازای هر 1 کیلوگرم (2.2 پوند) افزایش وزن بدن، خطر مرگ ناشی از بیماری عروق کرونر 1 درصد افزایش یافته است. در بیمارانی که قبلاً دچار حمله قلبی شده‌اند، اضافه وزن با افزایش احتمال حمله قلبی دوم همراه است.

نارسایی احتقانی قلب

سرطان

چاقی یک عامل خطر برای سرطان روده بزرگ در مردان و زنان، سرطان راست روده و پروستات در مردان و سرطان کیسه صفرا و رحم در زنان است. اضافه وزن همچنین ممکن است با سرطان سینه، به ویژه در زنان یائسه، مرتبط باشد. بافت چربی در تولید استروژن مهم است و قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سطوح بالای استروژن خطر ابتلا به سرطان سینه را افزایش می دهد.

سنگ کیسه صفرا

نقرس و آرتریت نقرسی

استئوآرتریت (آرتریت دژنراتیو) زانو، لگن و کمر

آپنه خواب

راهکارهای درمان چاقی

در ادامه این مقاله به بررسی 6 راهکار درمان اضافه وزن به نقل از medicalnewstoday می پردازیم:

تغییر در رژیم غذایی

یکی از دلایل انباشته شدن وزن و چربی اضافی زمانی است که فرد کالری بیشتری نسبت به مصرف خود مصرف می کند. با گذشت زمان، این می تواند منجر به افزایش وزن شود.

برخی از انواع غذاها بیشتر به افزایش وزن منجر می شوند. برخی از غذاهای فرآوری شده حاوی مواد افزودنی مانند شربت ذرت با فروکتوز بالا هستند. این می تواند تغییراتی در بدن ایجاد کند که منجر به اضافه وزن شود.

کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده، تصفیه شده و آماده حاوی قند و چربی بالا، در عین حال افزایش مصرف غلات کامل و سایر غذاهای پر فیبر – مانند میوه ها و سبزیجات تازه – می تواند به کاهش وزن کمک کند.

یکی از مزیت‌های رژیم غذایی پر فیبر این است که بدن سریع‌تر احساس منبع قابل اعتماد کامل می‌کند و باعث می‌شود که حس نیاز به غذا کمتر ایجاد شود. غلات کامل به فرد کمک می کند تا برای مدت طولانی تری احساس سیری کند، زیرا انرژی خود را کندتر آزاد می کند.

فیبر و غلات کامل نیز می توانند به کاهش خطر ابتلا به تعدادی از بیماری های مرتبط با سندرم متابولیک کمک کنند.

از رژیم‌های شدید پرهیز کنید

تلاش برای کاهش وزن سریع با رژیم‌های غیرمجاز خطرات زیر را به همراه دارد:

• ممکن است مشکلات سلامتی جدیدی ایجاد شوید.
• کمبود ویتامین
• دستیابی به کاهش وزن سالم دشوارتر است.

نکته مهم این است که یک رژیم غذایی سالم داشته باشید.

فعالیت فیزیکی

در حالی که بدن حتی زمانی که فرد فقط نشسته یا خوابیده است مقداری کالری می سوزاند، اما برای اکثر افراد، هرچه فعال تر باشند، بدن کالری بیشتری می سوزاند. با این حال، این ممکن است زمان ببرد. برای از دست دادن یک کیلو چربی، فرد باید 9000 کالری بسوزاند. راه های خوب برای شروع فعال شدن عبارتند از:

• تند راه رفتن
• شنا كردن
• استفاده از پله ها به جای آسانسور
• پیاده روی تا محل کار
• کارهای خانه
• ورزش هایی مانند نرم دوی

فردی که عادت به ورزش کردن ندارد نباید با یک فعالیت خیلی شدید شروع کند، زیرا این می تواند سلامتی را به خطر بیندازد. به طور کلی پیگیری یک روند از ورزش متوسط برای اکثر افراد فواید بیشتری به همراه خواهد داشت.

داروهای کاهش وزن

پزشک گاهی اوقات داروهایی مانند اورلاستات (Xenical) را برای کمک به کاهش وزن تجویز می کند. با این حال، آنها معمولا این کار را فقط در صورتی انجام می دهند که:

• تغییرات رژیم غذایی و ورزش منجر به کاهش وزن نشده است
• اضافه وزن فرد خطر قابل توجهی برای سلامتی آنها دارد.

عوارض جانبی این داروها شامل علائم گوارشی مانند مدفوع چرب و افزایش یا کاهش دفع مدفوع است. برخی از افراد عوارض ناخواسته ای را بر روی سیستم تنفسی، ماهیچه ها و مفاصل، سردرد و… گزارش کرده اند.

جراحی

جراحی به عنوان روش درمان چاقی شامل برداشتن یا تغییر بخشی از معده یا روده کوچک فرد است تا به اندازه قبل غذا مصرف نکند یا کالری زیادی جذب نکند. این می تواند به کاهش وزن فرد کمک کند و همچنین خطر ابتلا به فشار خون بالا، دیابت نوع 2 و سایر جنبه های سندرم متابولیک را که می تواند با چاقی رخ دهد کاهش دهد.

جراحی می تواند معده را کوچکتر کند یا بخشی از دستگاه گوارش را دور بزند. از این روشها می توان به بای پس معده اشاره کرد. جراحی جز درمان های اضافه وزن است که باید با بررسی دقیق و پس از عمل نکردن سایر راهکارها به آن رجوع کرد.

درمان هورمونی

درمان هورمونی ممکن است به افراد مبتلا به چاقی کمک کند. دانشمندانی که مطالعه ای را در سال 2014 منتشر کردند، خاطرنشان کردند که بخشی از موفقیت جراحی چاقی ممکن است تحت تأثیر آن بر هورمون های روده باشد. مهار این هورمون ها می تواند به گزینه های جدید و غیر جراحی منجر شود.

قهوه ای شدن سلول های چربی سفید

انسان و سایر پستانداران دارای دو نوع سلول چربی هستند:

• سلول های چربی قهوه ای کالری می سوزانند و گرما تولید می کنند.
• سلول های چربی سفید کالری ذخیره می کنند.

دانشمندان به دنبال راه‌هایی برای برنامه‌ریزی مجدد سلول‌های چربی سفید بوده‌اند تا بیشتر شبیه سلول‌های چربی قهوه‌ای رفتار کنند. آنها به این سلول‌های چربی «بیج‌کننده» می‌گویند.

اگر آنها بتوانند این کار را انجام دهند، ممکن است بتوانند درمانی تولید کنند که باعث شود بدن سریعتر چربی بسوزاند.کارشناسان هنوز نمی‌دانند چگونه می‌توانند به این هدف دست یابند، اما یک تیم تحقیقاتی که یک بررسی را در Nature Reviews Molecular Cell Biology منتشر کرد، ابراز امیدواری کرد که ابزارهای ژنتیکی جدید ممکن است کلید اصلی باشند.