قله تفتان با ارتفاعی در حدود 3941 متر جزء کوه های آتشفشانی است و در جایگاه یکی از قلل سیمرغ قرار دارد. تفتان به حق از زیباترین کوه های کشورمان است که تجربه صعود به آن فراموش نشدنیست. در این مقاله به بررسی موقعیت، ارتفاع قله، مسیرهای صعود و دیگر موارد پیرامون این آتشفشان زیبا خواهیم پرداخت.
کوه تفتان کجاست؟
قله تفتان بلندترین قله ی سیستان بلوچستان است با ارتفاعی حدود 3941 متر که در دسته ی کوه های آتشفشانی جای می گیرد. خاش، نزدیک ترین شهر به کوه تفتان است.
کوه تفتان در منطقه جنوب‌شرقی ایران، در استان سیستان و بلوچستان میان منطقه سرحد و شهرستان تفتان قرار گرفته است. در‌واقع تفتان یا «چهل‌تن» نام یکی از قله‌های این کوه است که آتشفشان نیمه‌فعال ایران محسوب می‌شود. ارتفاع کوه با 3941 متر از سطح دریا باعث شده است بلندترین کوه جنوب‌شرقی ایران باشد. کوه تفتان با وجود ارتفاعی که دارد، به‌دلیل قرار گرفتن در منطقه‌ای با اقلیم گرم و خشک، در دوره‌های کوتاهی از سال پوشیده از برف و یخ می‌شود. پوشش گیاهی دامنه‌های کوه تفتان شامل درختچه‌های کوهی، ارژن، بادام کوهی، گز، سیه چوب و بوته‌هایی مانند آویشن، کاسنی، ریواس و پونه میشوند. گرگ و شغال نیز از حیوان‌های این منطقه هستند.
در زبان بلوچی تَپت به معنای گرماست؛ که بعد تپتان و در نهایت این کوه تفتان نامیده شده است به این دلیل که از دهانه ی آن دود آتشفشان خارج می شده.
تنوع آب و هوایی، پوشش گیاهی و آب فراوانی که در این کوه وجود دارد، نماد طبیعت بی نظیر و شاهکار این منطقه است که از دیرباز ساکنانش را بهره مند کرده است. هرساله تعداد کثیری گردشگر و کوهنورد برای صعود، آب درمانی و لذت بردن از این طبیعت بکر به این منطقه سفر می کنند.
قله های تفتان
قله‌های کوه تفتان در گستره‌ای به طول ۱۲ کیلومتر پراکنده هستند. این کوه چهار قله با سه دهانه آتشفشانی دارد. قله آتشفشانی و معروف کوه تفتان قله «چهل تن» نام دارد و ارتفاع آن به حدود 3941 متر از سطح دریا میرسد. قله «چهل تن» را با نام کوه «زیارت» نیز می‌شناسند. نام چهل تن بر مبنای افسانه‌ای قدیمی شکل گرفته است که بر اساس آن چهل نفر از سالکان مذهبی در این کوه گم شده‌اند. قله زیارت در جبهه شمالی کوه تفتان قرار دارد و در جبهه جنوبی تفتان قله «مادر کوه» قرار گرفته است که کوتاه‌تر است. دو قله دیگر در شمال شرقی و غرب به ترتیب «صبح کوه» و «نر کوه» نامیده می‌شود. در نزدیکی قله‌های کوه تفتان سه دریاچه نیز وجود دارد که با نام «دریاسر» معروف است. دریاچه‌های بخش شمالی کوه عمق کمتری دارند و آب آنها شیرین و دریاچه دیگر عمیق با آب شور است. رودخانه‌هایی نیز در طول مسیر دسترسی به قله‌ها وجود دارند که بعضی از آنها فصلی هستند. از معروف‌ترین رودخانه‌های این کوه می‌توان به رودهای «لادیز» و «گزد» اشاره کرد که آب آنها در فصل‌های پر بارش زیاد می‌شود و در دیگر مواقع سال آب ندارند. چشمه‌های گوگرد و آب شیرین نیز در اطراف کوه و قله‌های آتشفشانی قرار گرفته‌اند.
ارتفاع کوه تفتان
ارتفاع کوه تفتان در چند منبع جستجو شده بین 3945 تا 3937 متر ذکر شده است، اما مشهورترین عدد در اینجا 3941 متر بود.
کوه تفتان در نقشه
مسیرهای صعود به کوه تفتان
برای رسیدن به این کوه باید از جاده ی خاش به زاهدان به سمت شمال خاش، سفر کنید؛ پس از حدود 20 کیلومتر تابلوی بزرگی را مشاهده خواهید کرد که مسیر دسترسی به تفتان را نشان می دهد.
4 مسیر صعود به تفتان وجود دارد:
- مسیر پناهگاه در جبهه غربی
- روستای ترشاب از سمت شرقی
- روستای تمین در شمال
- دو راهی سنگان و روستای خنجک در شمال شرقی
پر تردد ترین مسیری که کوهنوردان انتخاب می کنند و در آن پناهگاه هم وجود دارد، اولین مسیری که نام بردیم یعنی مسیر جبهه غربی است.
صعود به تفتان
مسیر جنوب غربی متداول ترین مسیر صعود کوهنوردان است. در وسط راه این مسیر پناهگاهی به نام صبح وجود دارد. برای رسیدن به مبدا صعود باید کوهنوردان خود را به روستایی به نام دره گل در دامنه غربی تفتان برسانند. این روستا در نزدیکی شهر خاش واقع شده است. جاده روستا آسفالت اما با کیفیتی پایین می باشد. نکته قابل توجه اینکه روستا در 170 کیلومتری زاهدان قرار گرفته است.
ارتفاع روستای دره گل 2500 متر بالاتر از سطح دریا میباشد. یک اردوگاه تفریحی و ساختمان برای اسکان شبانه گردشگران و کوهنوردان نیز در اینجا قرار دارد. همچنین برای شبمانی می توان از روستاییان منزل اجاره کرد.
از اینجا مسیر صعود در امتداد نهر آبی که در دره گل جریان دارد بالا می رود تا به محل سرچشمه آب برسد. آب اصلی جاری در این دره غیر قابل شرب است ولی یک چشمه در میانه مسیر وجود دارد که به آن آب خوش می گویند. از اینجا مسیر به سمت شکاف دره ای به نام تنگ گلو با فراز و فرود از تخته سنگها همراه خواهد بود. همچنین در بین راه بعضا فلش ها و یادگاری ها در مسیر دیده میشوند.
ارتفاع اردوگاه دره گل از سطح دریا ۲٬۴۹۳ متر، ارتفاع پناهگاه صُبَح ۳٬۲۲۸ متر و ارتفاع قله تفتان ۳٬۹۴۱ متر است. از اردوگاه آموزش و پرورش دره گل تا پناهگاه تفتان دو مسیر شناخته شده برای صعود وجود دارد. در صورت انتخاب مسیر تنگه گلو نیاز به سه ساعت کوه‌پیمایی تا پناهگاه است. مسیر دوم معروف به شتر راه است که مسیر صعود کوهنوردان محسوب می‌شود اما نسبت به مسیر تنگه گلو طولانی‌تر است. همچنین از پناهگاه تا قله تفتان نیز حدود ۳ تا ۴ ساعت زمان لازم برای صعود است.
پناهگاه صبح
بعد از عبور از تنگ گلو، مسیر از دره شنی و باریک بالای آن ادامه یافته تا به منطقه نسبتا مسطحی میرسد. در ادامه مسیر با بالا رفتن از یال سمت چپ پناهگاه بزرگ تفتان را می توان دید. پناهگاه کوه تفتان با نام صبح در ارتفاع 3250 متری واقع شده است.
در زیر پناهگاه کوه تفتان ، چشمه کوچکی از آبگرم به رسوبات گوگردی جاری است. پناهگاه دارای دو منبع آب است که آب شیرین در آن ذخیره می کنند.
مسیر از بالای پناهگاه تا قله به صورت یک پاکوب کوچک مشخص است. در زیر قله و روی تخته سنگهای آتشفشانی نیز این پاکوب از بین میرود . در اینجا با صعود از سمت چپ به بالای تخته سنگها رسیده و مسیر از یک منطقه نسبتا مسطح به سمت قله تفتان که انتشار گاز گوگرد آن مشخص است، ادامه می یابد و نهایتا به قله تفتان دست خواهید یافت.
نکته : در فصل زمستان احتمال وزش بادهای سهمگین در این منطقه وجود دارد.
ویژگی هایی که تفتان را از سایر کوه ها متمایز می کند.
همانطور که گفته شد این کوه در لیست کوه های آتشفشانی قرار می گیرد؛ با داشتن 4 قله و 3 دهانه آتشفشانی.
تفتان بخشی از سلسله جبال آتشفشانیای به نام خاموش سلطان است که تا پاکستان شمالی ادامه دارد.
از دیگر جاذبه های تفتان وجود دو دیواره به نام های گراش خان و شصت خداست که از مقاصد سنگنوردان به شمار می آید. گراش خان در جاده ی زاهدان و شصت خدا در جمچین قرار دارد.
نام قله ی آتشفشانی تفتان چهل تن است که روایت است چهل نفر از مبلغین مذهبی در این کوه گم شده اند از این رو نام این قله را چهل تن نامیدند. قله ی جنوبی تفتان که این قله هم دهانه ی آتشفشانی دارد، مادر کوه نام دارد. قله ی شمال شرقی صبح کوه است که قله ی زیارت نیز نامیده می شود(محل زیارت اهالی این منطقه بوده است) و قله ی غربی نیز نرکوه نامیده می شود.
ذخایر آبی کوه تفتان
در ارتفاعات تفتان 3 دریاچه که به آنها دریاسر گفته می شود و رودخانه های لادیز و گزد جاری هستند. همچنین چشمه آبگرم گوگردی و چشمه آبگرم شیرین نیز در این کوه وجود دارد.
بهترین فصل برای صعود تفتان
عموما تفتان کوه برف گیری نیست اما زمستان و پاییز سردی دارد که بادهای سنگینی در آن می وزد؛ به طوری که مسیر 3 ساعته تا پناهگاه به 8 ساعت زمان نیاز دارد. در فصل بهار هم شب های نسبتا سردی دارد. اما بازهم بهترین زمان برای صعود، ماه فروردین تا اوایل اردیبهشت است. در تابستان به دلیل گرمای هوا صعود دشوار خواهد بود.
صعود به تفتان در زمستان
به دلیل وزش بادهای سنگین و سرد در فصل زمستان عموماً صعود به این قله دشوار است به‌طوری‌که مسیر ۳ ساعته تا پناهگاه بیش از ۶ ساعت زمان نیاز دارد. کوهنوردان عموماً از یال غربی صعود می‌کنند که در آن پناهگاه مجهزی ساخته شده‌است. صعود به تفتان معمولا از یال غربی که ارتفاع ۳۲۲۸ متری آن به پناهگاه صُبح مجهز است، صورت می گیرد. این مسیر کاملا پاکوب شده است. مسیر دیگری برای صعود وجود دارد که از کف دره می گذرد که در این ناحیه سنگ های ریزشی بیشتری مشاهده می شود. مسیر دوم در پناهگاه صبح با مسیر اول، یکی می شود.
سوالات رایج
فرد یا افرادی را به عنوان راهنما می توان در این کوه پیدا کرد؟
عموما مردم محلی شما را راهنمایی می کنند اما بهتر است تنها برای صعود رهسپار نشوید و حتما با لیدر سفر کنید.
آیا این کوه یخچال طبیعی دارد؟
در گذشته این کوه یخچال های طبیعی و زیبایی داشته است اما به مرور و به دلیل گرمای هوا و خشکسالی و توسعه امکانات بخش عمده ای از این یخچال ها آب شده اند.
امکان فعال شدن آتشفشان این کوه وجود دارد؟
در حال حاضر این کوه جزء کوه های نیمه فعال به حساب می آید و مانند سایر کوه های آتشفشانی از جمله دماوند نمی توان به طور قطعی اظهار نظر کرد و یا زمانی برای فعال شدن آن درنظر گرفت.
گردآوری : نگار پیرحیاتی
2 نظر در “کوه تفتان : راهنمای صعود قله، نقشه و مسیرها”
عکس بالای صفحه اشتباه است و عکس مربوط به قله تفتان نیست
سپاس از تذکر. اصلاح گردید.