پدیده آتشفشان در طول سالیان دراز از عمر کره زمین، همواره به وقوع پیوسته است. آتشفشان بر اثر تغییر در لایه‌های زیرین نزدیک به پوسته زمین و عوامل خارجی رخ می‌دهد. دانشمندان با بررسی نقاط مستعد فوران آتشفشان در جهان، توانسته‌اند مراکز فعال آتشفشانی را شناسایی کنند؛ گرچه پیش‌بینی دقیق وقوع آتشفشان امکان‌پذیر نیست. فوران آتشفشان های زیادی در طول تاریخ رخ داده که جان افراد زیادی را گرفته است. بد نیست با بزرگترین و خبرساز ترین فوران های آتشفشان تاریخ آشنا می شوید و درباره ان‌ها بدانید.
11 مورد از بزرگترین فوران های آتشفشان تاریخ
آتشفشان سانتا ماریا، گواتمالا، سال 1902 (VEI 6)
یکی از بزرگترین فوران های قرن بیستم فوران سانتا ماریا بود. این آتشفشان چیزی حدود 500 سال غیرفعال بود؛ که پس از فوران کردن دهانه بزرگی به عرض 1/5 کیلومتر دردامنه جنوب غربی کوه بر جای گذاشت.
این آتشفشان متقارن پوشیده از درخت، بخشی از زنجیره آتشفشانهای چینه‌ای است که در دشت ساحلی اقیانوس آرام در گواتمالا (مرز صفحه اقیانوس آرام) ایجاد شده‌اند. این ناحیه پس از آخرین فوران (با VEI 3 که در سال 1922 رخ داد) فعالیت مداوم را تجربه کرده است. در سال 1929 سانتا ماریا یک جریان پیروکلاستی (دیوار عظیم و در حال حرکت با سرعت بالا که از گازهای بسیار داغ و سنگ‌های خردشده تشکیل شده است) بیرون داد که صدها نفر را کشت که ممکن است این تعداد تا 5000 نفر هم بوده باشد.
جزیره امبریم، جمهوری وانواتو، سال 50 پس از میلاد (+VEI 6)
این جزیره آتشفشانی با مساحت 665 کیلومترمربع بخشی از جمهوری وانواتو، یک کشور کوچک در جنوب غرب اقیانوس آرام است که شاهد چشمگیرترین فوران در تاریخ بوده است. فوران هایی که موجی از غبار و خاکستر های سوزان را روانه کرد و دهانه ای به عرض 12 کیلومتر تشکیل داد.
این آتشفشان همچنان یکی از فعال‌ترین آتشفشان های دنیا است. از سال 1774 نزدیک به 50 بار فوران کرده است و منطقه خطرناکی برای ساکنین محلی محسوب می‌شود. در سال 1894 شش نفر توسط بمب‌های آتشفشانی (سنگ‌های پرتابی آتشفشان) و چهار نفر توسط جریان گدازه جان خود را از دست دادند و در سال 1979 باران اسیدی ایجاد شده توسط آتشفشان موجب سوختن برخی از ساکنان جزیره شد.
هوایاناپوتینا Huaynaputina ، پرو- سال 1600 (VEI 6)
این قله، محل بزرگ ترین فوران آتشفشانی آمریکای جنوبی ثبت شده در تاریخ را به خود اختصاص داده است. شدت این انفجار به قدری زیاد بود که جریان گل و لای را تا اقیانوس آرام در120 کیلومتری فرستاد و بر آب و هوای جهانی تأثیر گذاشته است. تابستان های پس از فوران جزو سردترین تابستان های 500 سال اخیر بوده است. خاکستر حاصل از انفجار، منطقه ای به وسعت 50 کیلومتر مربع را در غرب کوه مدفون کرد که تا به امروز پوشیده مانده است.
اگر چه هوایاناپوتینا 4850 متر ارتفاع دارد، اما به عنوان یک آتشفشان، تا حدی مرموز است. این کوه در حاشیه یک دره باریک و عمیق (کانیون) قرار دارد و قله آن نمای چشم‌گیری که بیشتر آتشفشان ها دارند را ندارد. فاجعه سال 1600، شهرهای مجاور آرکیپا (Arequipa) و موکگوآ (Moquegua) را تخریب کرد که بیش از یک قرن بعد به طور کامل بازسازی شدند.
کراکاتوا، تنگه سوندا، اندونزی – سال 1883 (VEI 6)
صدای مهیب پیش از فوران نهاییِ کراکاتوا در هفته‌ها و ماه‌های تابستان 1883، به انفجار عظیم در 26 و 27 آوریل سال 1883 منتهی شد. سطح کره زمین از صفحاتی تشکیل شده است که دائماً در حال حرکت هستند و در مرز آن‌ها کوه‌ها، آتشفشان ها و اقیانوس‌ها ایجاد می‌شوند. بخش‌هایی از اندونزی نیز در مرز این صفحات قرار دارد. فوران انفجاری آتشفشان کراکاتوا که در امتداد یک جزیره قوسی آتشفشانی (سلسله جزاير آتشفشاني در چند صد کیلومتری از مرز صفحه اقیانوسی) در مرز صفحه هند-استرالیا واقع شده بود، حجم عظیم سنگ، خاکستر و پومیس (سنگ آتشفشانی شبیه به سنگ پا) را بیرون فرستاد و صدای آن از هزاران کیلومتر دورتر شنیده شد.
این انفجار سونامی ای ایجاد کرد که ارتفاع امواج آن تا 40 متر رسید و حدود 34000 نفر را کشت. دستگاه اندازه‌گیری جزر و مد (mareograph) در شبه جزیره عربستان که 11000 کیلومتر دورتر از این منطقه وجود داشتند، افزایش ارتفاع این امواج را نشان داد. اگر چه جزیره مزبور به طور کامل در فوران ناپدید شد، اما فوران‌های جدید در دسامبر 1927 شروع شدند و باعث تشکیل مخروط Anak Krakatau (به معنی فرزند کراکاتوا) در مرکز دهانه‌ای که در فوران 1883 ایجاد شده بود، شدند. فرزند کراکاتوا گهگاهی فوران کرده و جزیره جدیدی تشکیل می‌دهد.
آتشفشان ایلو پانگو، ال سالوادور، سال 450 پس از میلاد (+VEI 6)
اگر چه این کوه در مرکز السالوادور (در چند کیلومتری شرق پایتخت السالوادور، سان سالوادور) تنها دو فوران در طول تاریخ خود تجربه کرده است، اولین فوران مشهور آن منحصربه‌فرد بود. در این فوران مرکز و غرب ال سالوادور با خاکستر و پومیس (سنگ‌های آتشفشانی بسیار متخلخل) پوشیده شد و شهرهای باستانی مایاها را تخریب و ساکنان را وادار به فرار کرد. مسیرهای دادوستد ویران شدند و مرکز تمدن مایاها از نواحی مرتفع ال سالوادور به نواحی پایین دست شمال منطقه و گواتمالا تغییر یافت. دهانه قله آتشفشان اکنون محل یکی از بزرگ ترین دریاچه‌های ال سالوادور است.
نواراپتا، شبه جزیره آلاسکا، سال 1912 (VEI 6)
فوران نواراپتا، یکی از زنجیره آتشفشانهای شبه‌جزیره آلاسکا، که بخشی از حلقه آتش اقیانوس آرام است (مرز صفحه اقیانوس آرام که در حال فرورانش به زیر قاره‌های اطراف بوده و موجب تشکیل آتشفشانهای در طول این مرز شده است)، بزرگ ترین فوران آتشفشانی قرن بیستم بود. این فوران قدرتمند 12.5 کیلومتر مکعب ماگما و خاکستر را به هوا فرستاد که منطقه‌ای به مساحت 7800 کیلومتر مربع را با عمق خاکستر بیش از سی سانتیمتر پوشاند.
کوه پیناتوبو، لوزون، فیلیپین، سال 1991 (VEI 6)
فوران ویرانگر پیناتوبو، که یک آتشفشان چینه‌ای است در زنجیره‌ای از آتشفشانهای واقع در ناحیه فرورانش (مرز صفحه اقیانوسی که به زیر صفحه قاره‌ای حرکت می‌کند) قرار دارد، یک فوران کلاسیک انفجاری بود. این فوران بیش از 5 کیلومتر مکعب مواد آتشفشانی وارد هوا کرده و ستونی از خاکستر ایجاد کرد که تا 35 کیلومتر در اتمسفر بالا رفت. خاکستر در تمامی حومه شهر فرود آمد و میزان آن به قدری بود که برخی از بام‌های ساختمان‌ها به خاطر وزن آن فرو ریخت. این انفجار میلیون‌ها تن دی اکسید سولفور و ذرات دیگر وارد هوا کرد که توسط جریان‌های هوایی سرتاسر کره زمین گسترده شد و موجب کاهش دما تا حدود نیم درجه سانتی‌گراد در سال بعد شد.
کوه ترا، جزیره سانتورینی، یونان، تقریباً سال 1610 پیش از میلاد (VEI 7)
زمین‌شناسان تصور می‌کنند که آتشفشان جزایر اژه‌ای ترا، با انرژی چند صد بمب اتمی در کسری از ثانیه فوران انفجاری کرد. اگر چه هیچ سوابق نوشتاری از این فوران در دست نیست، اما زمین‌شناسان فکر می‌کنند این فوران شدید ترین فورانی است که تا کنون انسان شاهد آن بوده است. جزیره سانتورینی که آتشفشان در آن اتفاق افتاد، منزلگاه تمدن مینوان (یونان باستان) بوده است، اگر چه نشانه‌هایی وجود دارد که ساکنان این جزیره حدس زده بودند که فوران آتشفشان در حال وقوع است و شهر را تخلیه کرده بودند. اما با وجود تخلیه آن‌ها، این احتمال داده می‌شود که آتشفشان، به خاطر ایجاد سونامی و کاهش دمای ایجاد شده توسط حجم عظیم دی اکسید سولفوری که وارد اتمسفر شده بود و شرایط آب و هوایی را تغییر داده بود، فرهنگ و تمدن آن‌ها را به شدت از هم پاشید.
آتشفشان چانگبایشان، مرز چین و کره شمالی، سال 1000 پس از میلاد (VEI 7)
این آتشفشان که به عنوان آتشفشان بایتوشان (Baitoushan) نیز شناخته می‌شود، در فوران خود مواد آتشفشانی را تا شمال ژاپن (فاصله‌ای تقریباً 1200 کیلومتری) بیرون ریخت. این فوران دهانه آتشفشانی بزرگی با قطر 4.5 کیلومتر و عمق حدود 1 کیلومتر ایجاد کرد. این دهانه اکنون با آب دریاچه تیانچی (Tianchi = آسمان) پر شده است که به خاطر طبیعت زیبا و ادعای مشاهده موجودات ناشناخته موجود در اعماق آن، به مرکز توریستی محبوبی تبدیل شده است. این کوه آخرین بار در سال 1702 فوران کرد و زمین‌شناسان آن را یک آتشفشان خوابیده در نظر می‌گیرند. خروج گاز از قله و چشمه‌های آب داغ مجاور آن در سال 1994 گزارش شد اما شواهدی از تجدید فعالیت این آتشفشان مشاهده نشده است.
کوه تامبورا، جزیره سامباوا، اندونزی، سال 1815 (VEI 7)
انفجار کوه تامبورا بزرگترین انفجاری است که بشر تاکنون ثبت کرده است و در مقیاس شاخص انفجاری آتشفشان درجه 7 در نظر گرفته شده است که از نظر بزرگی دومین درجه در این مقیاس است. این آتشفشان هنوز فعال است و یکی از مرتفع ترین قله‌های مجمع‌الجزایر اندونزی را دارد.
این فوران در آوریل سال 1815 به اوج خود رسید، در این زمان به قدری صدای انفجار بلند بود که در جزیره سوماترا که بیش از 1930 کیلومتر با آن فاصله دارد هم شنیده می‌شد. جان‌باختگان این فوران 71000 نفر تخمین زده شدند و ابرهای خاکستر سنگین آن تا جزایر بسیار دور رسید.
آتشفشان یلوستون، آیداهو، آمریکا، 640000 سال پیش (VEI 8)
کل پارک ملی یلوستون یک آتشفشان فعال است که زیر پای بازدیدکنندگان غوغا می کند. این آتشفشان با قدرتی باشکوه سه بار فوران کرده است: یک فوران با بزرگی 8 منطقه که 2.1 میلیون سال پیش لرزاند، دومین بار 1.2 میلیون سال پیش و اخیراً 640000 سال پیش.
به گفته سازمان زمین شناسی ایالات متحده:
"سه فوران فاجعه بار با هم، خاکستر و گدازه کافی برای پر کردن گرند کانیون را بیرون ریخت."
محققان در 23 آوریل 2013 در مجله ی Science گزارش دادند که یک حباب عظیم از ماگما را کشف کردند که در زیر یلوستون ذخیره شده بود، لکه ای که در صورت آزاد شدن می توانست 11 برابر گرند کنیون را پر کند. آخرین فوران از سه فوران ابرآتشفشان، دهانه عظیم پارک را ایجاد کرد که ابعاد آن 48 در 72 کیلومتر است. رابرت اسمیت، زلزله شناس دانشگاه یوتا در سالت لیک سیتی، در مصاحبه با وب سایت لایو ساینس گفته بود که احتمال وقوع چنین فوران ابرآتشفشانی امروز تقریباً یک در 700000 نفر در سال است.
کلام آخر
این بلایای طبیعی در همه جای دنیا اتفاق می افتند؛ تا بوده انسان نتواسته از دست بلایای طبیعی و آتفشان ها پا به فرار بگذارد و ناخواسته اکوسیستم و زندگی او را تحت تاثیر خود قرار داده است. کوه دماوند در کشور عزیزمان ایران نیز آتشفشان نیمه فعالی را آبستن است که زمان دقیق فوران آن دقیقا مشخص نیست. بلایای طبیعی همانطور که از نامش پیداست مقصر آن انسان نیست اما نباید تاثیرات مخربی که انسان ها با خود بر طبیعت می گذارند را نیز ندیده گرفت!
دیگر منابع: thelistwire
