ایمنی در سنگنوردی به عنوان یک ورزش پرخطر اهمیت بالایی دارد و آشنایی با برخی مبانی در این رابطه باعث می شود فرد با نگاهی آگاهانه به بررسی و مدیریت خطرات بپردازد. دو مورد از اصطلاحات در این زمینه فاکتور سقوط و نیروی ضربه هستند که در این مقاله به بررسی آنها می پردازیم.
هشدار: مطالعه مقالات در زمینه سنگنوردی به هیچ عنوان جایگزین آموزش استاندارد و عملی نمیشود و صرفا جنبه آگاهی رسانی دارد.
فاکتور سقوط چیست؟
فاکتور سقوط در سنگنوردی، عددی است که شدت سقوط را نشان می‌دهد. این فاکتور از تقسیم ارتفاع سقوط بر طول طناب بین حمایت‌کننده و صعودکننده محاسبه می‌شود.
فاکتور سقوط بین 0 و 2 متغیر است:
- فاکتور سقوط 0: زمانی رخ می‌دهد که هیچ سَقوطی اتفاق نیفتاده باشد.
- فاکتور سقوط 1: زمانی رخ می‌دهد که طول طناب بین حمایت‌کننده و صعودکننده به اندازه ارتفاع سقوط باشد.
- فاکتور سقوط 2: زمانی رخ می‌دهد که طول طناب بین حمایت‌کننده و صعودکننده نصف ارتفاع سقوط باشد.
هرچه فاکتور سقوط بیشتر باشد، به این معنی است که نیروی بیشتری به طناب و تجهیزات وارد شده است.
فاکتور سقوط واقعی در سنگنوردی
فاکتور سقوط تئوری، اصطکاک طناب با صخره و میانی ها (Quickdraws) را در نظر نمی‌گیرد. این اصطکاک مانع از کشیده شدن کامل طول طناب می‌شود. بنابراین، تنها بخشی از طناب (خط توپر) انرژی سقوط را جذب می‌کند: این بخش را طول موثر طناب می‌نامند. به همین دلیل، صحبت کردن در مورد فاکتور سقوط واقعی مفید است.
عوارض فاکتور سقوط نزدیک به 2:
فاکتور سقوط 2، زمانی رخ می‌دهد که طول طناب بین حمایت‌کننده و صعودکننده نصف ارتفاع سقوط باشد. این موضوع می‌تواند عواقب خطرناکی به همراه داشته باشد.
عوارض فاکتور سقوط نزدیک به 2:
- پارگی طناب: در فاکتور سقوط 2، نیروی زیادی به طناب و تجهیزات حمایتی مانند کارابین و هارنس وارد می‌شود. این نیروی زیاد می‌تواند باعث پارگی طناب، شکستن کارابین و آسیب به هارنس شود.
- آسیب به صعودکننده: در فاکتور سقوط 2، صعودکننده در معرض خطر آسیب‌های جدی مانند شکستگی استخوان، آسیب مغزی و مرگ قرار دارد.
- آسیب به حمایت‌کننده: در فاکتور سقوط 2، حمایت‌کننده نیز در معرض خطر آسیب قرار دارد. نیروی ناگهانی سقوط می‌تواند باعث کشیدگی عضلات، آسیب به کمر و افتادن حمایت‌کننده شود.
علاوه بر عوارض ذکر شده، فاکتور سقوط 2 می‌تواند باعث ایجاد ترس و اضطراب در صعودکننده و حمایت‌کننده شود.
روش های کاهش فاکتور سقوط
در ادامه به بررسی برخی از روش های پایه ای در کاهش فاکتور سقوط می پردازیم:
کارگذاشتن میانی در اولین فرصت
به طور کلی هر چه میانی های بین کارگاه و صعودکننده بیشتر باشد از فاکتور سقوط هم کاسته می شود پس صعود کننده باید در اولین فرصت نسبت به کارگذاشتن یک میانی به صورت کوییک یا ابزارگذاری اقدام کند.
بررسی مسیرها
از جمله روش های کاهش فاکتور سقوط، بررسی صحیح مسیر مورد نظر می باشد. چک کردن مواردی مانند:
- اولین نقطه میانی پس از کارگاه
- امکان کار گذاشتن میانی ایمن (در صورت ابزارگذاری)
- بررسی نقاط احتمالی سقوط و کراکس های مسیر
و مواردی از این دست به شما کمک می کند تا آگاهانه مسیر خودتان را انتخاب کنید.
سقوط در کارگاه
این مورد در زمانی رخ می دهد که خود حمایت را به کارگاه متصل کنید و بالای کارگاه قرار بگیرید. در این حالت سقوط فرد باعث ایجاد فاکتور سقوط دو می شود که فشار زیادی به کارگاه و حمایت چی وارد خواهد کرد. پس در صورت متصل شدن به کارگاه باید حتما زیر کارگاه قرار بگیرید و طول خودحمایت نیز حتی المقدور کوتاه باشد. بلند بودن حمایت باعث افزایش طول سقوط و در نتیجه افزایش فاکتور سقوط خواهد شد.
مواردی که باید در سنگنوردی به خاطر بسپارید
- فراتر از حد مجاز طناب به تجهیزات فشار وارد کنید: اگرچه در شرایط عادی سنگنوردی این اتفاق نادر است، اما سقوط شما ممکن است نیرویی به تجهیزات وارد کند که فراتر از حداکثر تحمل آنها، به ویژه طناب، باشد.
- مراقب حمایت‌کننده باشید: حتی سقوط‌هایی که نیروی نسبتا کمی به نقطه حمایت بالایی وارد می‌کنند، می‌توانند فشار زیادی به حمایت‌کننده وارد کنند. همیشه محل قرارگیری حمایت‌کننده (یا کارگاه او) را طوری انتخاب کنید که بتواند با یک کشیدن شدید کنار بیاید و کنترل طناب را از دست ندهد.
- استراحت دادن به طناب بعد از سقوط: پس از سقوط، به طناب خود ۱۰ دقیقه زمان استراحت بدهید تا خاصیت ارتجاعی‌اش را بازیابد. سقوط کردن، سپس دوباره بالا رفتن و بلافاصله دوباره سقوط کردن می‌تواند منجر به افزایش نیروهای ضربه شود.
- طناب خود را بازنشسته کنید: طناب خود را مانند آب درون یک سطل پنج لیتری تصور کنید. هر بار که سقوط می‌کنید، به لحاظ جذب انرژی، یک لیوان از آن آب را خالی می‌کنید. در نهایت، سطل (طناب) و توانایی آن برای جذب انرژی، تهی می‌شود. تعداد دفعات سقوط با طناب خود را دنبال کنید، بدانید که به مرور زمان خاصیت ارتجاعی آن از بین می‌رود و در نتیجه نیروهای ضربه بالاتر و بالاتر می‌رود، و بر اساس آن طناب را بازنشسته کنید.
نیروی ضربه در زمان سقوط در سنگنوردی
هنگام مهار سقوط، این انرژی از طریق موارد زیر جذب می‌شود:
- کش آمدن طناب
- جابه‌جایی حمایت‌کننده
- حرکت بدن صعودکننده
این انرژی به صورت نیرو به زنجیره حمایت (طناب، کارابین‌ها، کارگاه ها و…) منتقل می‌شود. این نیرو، نیروی ضربه است. برای صعودکننده، این نیرو همان ضربه‌ای است که در هنگام مهار سقوط احساس می‌کند.
ما اغلب به میزان نیروی ضربه‌ای که به صعودکننده، حمایت‌کننده و نقطه تغییر مسیر (کارگاه میانی) منتقل می‌شود، علاقه‌مند هستیم.
این مقدار به تمام عوامل مهم در جذب انرژی، از جمله:
- کش آمدن طناب
- جابه‌جایی حمایت‌کننده
- بدن صعودکننده
- سر خوردن طناب از ابزار فرود
ارتباط دارد.
حداکثر نیروی ضربه‌ای که روی یک طناب ذکر می‌شود، نیرویی است که در شرایط آزمایش استاندارد (که در بخش استانداردهای نیروی ضربه توضیح داده می‌شود)، روی یک جرم فلزی (شبیه‌ساز صعودکننده) اندازه‌گیری می‌شود.
نیروی ضربه در سنگنوردی، به حداکثر نیرویی که در هنگام سقوط به طناب و تجهیزات حمایتی وارد می‌شود، اطلاق می‌شود. این نیرو به فاکتور سقوط، وزن صعودکننده و ارتفاع سقوط بستگی دارد.
محاسبه نیروی ضربه:
نیروی ضربه را می‌توان با استفاده از فرمول زیر محاسبه کرد:
نیروی ضربه = (فاکتور سقوط * وزن صعودکننده * شتاب جاذبه) / 2
شتاب جاذبه تقریباً 9.8 متر بر ثانیه مربع است.
تاثیر نیروی ضربه بیش از حد مجاز:
نیروی ضربه می‌تواند عواقب خطرناکی به همراه داشته باشد.
- پارگی طناب: اگر نیروی ضربه از حد مجاز طناب بیشتر باشد، طناب پاره می‌شود.
- شکستن تجهیزات: نیروی ضربه می‌تواند باعث شکستن تجهیزات حمایتی مانند کارابین و هارنس شود.
- آسیب به صعودکننده: نیروی ضربه می‌تواند باعث آسیب‌های جدی به صعودکننده مانند شکستگی استخوان، آسیب مغزی و مرگ شود.
حداکثر نیروی ضربه مجاز به طناب سنگنوردی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- نوع طناب: طناب‌های مختلف توانایی تحمل نیروی ضربه متفاوتی دارند. طناب‌های ضخیم‌تر و باکیفیت‌تر می‌توانند نیروی ضربه بیشتری را تحمل کنند.
- وزن صعودکننده: صعودکننده‌های سنگین‌تر در صورت سقوط، نیروی ضربه بیشتری به طناب وارد می‌کنند.
- ارتفاع سقوط: هرچه ارتفاع سقوط بیشتر باشد، نیروی ضربه نیز بیشتر خواهد بود.
- فاکتور سقوط: فاکتور سقوط نشان‌دهنده نسبت طول طناب بین صعودکننده و نقطه حمایت به ارتفاع سقوط است. هرچه فاکتور سقوط بیشتر باشد، نیروی ضربه نیز بیشتر خواهد بود.
به طور کلی، حداکثر نیروی ضربه مجاز به طناب سنگنوردی بین 8 تا 12 کیلونیوتن است. با این حال، این عدد می‌تواند با توجه به عوامل ذکر شده در بالا متفاوت باشد.
همیشه قبل از سنگنوردی مشخصات طناب خود را بررسی کنید و از حداکثر نیروی ضربه مجاز آن اطلاع داشته باشید.
علاوه بر این، اقداماتی مانند قرار دادن نقاط حمایت بیشتر، تمرین تکنیک‌های سقوط و استفاده از تجهیزات مناسب می‌تواند به کاهش نیروی ضربه و افزایش ایمنی شما در سنگنوردی کمک کند.
