قله دماوند بلندترین کوه کشور و البته بلندترین آتشفشان آسیاست. به غیر این دماوند در تاریخ و فرهنگ ما یک اثر نمادین است. همین ها باعث می شود که صعود به این کوه همواره مورد علاقه کوهنوردان و حتی افراد غیر کوهنورد باشد. با این حال صعود به دماوند با خطرات خاص به خود همراه است. لذا در این مقاله به خطرات صعود به دماوند می پردازیم و در هر مورد نکات لازم برای مدیریت و مواجهه با این خطرات را گوشزد خواهیم کرد.
مهمترین خطرات صعود به دماوند
ارتفاع زدگی یا بیماری ارتفاع
مهمترین خطر در صعود به دماوند ارتفاع زدگی یا بیماری ارتفاع است. در ارتفاعات بالا، فشار هوای اطراف شما کاهش می یابد پس اکسیژن کمتری در هوا خواهد بود. جالب است بدانید که سطح اکسیژن در قله دماوند تنها 50% سطح آن در ارتفاع آب های آزاد می باشد. تحقیقات نشان داده است که حدود 70 درصد از کسانی که از مسیر جنوبی به دماوند مراجعه کرده اند در محل بارگاه سوم علایم ارتفاع زدگی نشان می دهند. مهمترین نشانه های بیماری ارتفاع به شرح زیر هستند:
- سردردی که با مسکنهای بدون نسخه آرام نمی شود.
- حالت تهوع یا استفراغ.
- سرگیجه یا سبک سری.
- خستگی و ضعف.
- مشکل در خواب.
- از دست دادن اشتها.
ارتفاع زدگی می تواند باعث کاهش شدید عملکرد فرد شده و حتی به مشکلات دیگر ختم شود. یکی از اشتباهات رایج افراد در صعود به دماوند این است که با وجود ارتفاع زدگی به صعود ادامه می دهند. همین خطا می تواند باعث قرارگیری بیشتر در معرض سایر خطرات نیز شود.
راهکار
مهمترین راهکار برای جلوگیری از بروز ارتفاع زدگی هم هوایی پیش از صعود دماوند خواهد بود. برای هم هوایی درست باید از 2 تا 3 ماه پیش از برنامه اصلی خود به ارتفاعات مراجعه کنید. یک نکته مهم اینکه تنها یکی دو بار ماندن در ارتفاع باعث هم هوایی کامل نمی شود. هم هوایی فرآیندی تدریجی است که به مرور زمان ایجاد می شود و باید آنرا رفته رفته ارتقا داد.
برای کسب هم هوایی مناسب صعود دماوند از ارتفاعات پایینتر شروع کنید. مثلا می توانید چند قله آسان را در هفته های ابتدایی صعود کنید و در قله این کوه ها برای یکی دو ساعت (در صورت خوب بودن هوا) صبر کنید. این روش باعث می شود بدنتان اصطلاحا ارتفاع را لمس کند. سپس در طول هفته های متوالی به ارتفاع قلل مدنظر بیافزایید. مثلا می توانید در 2 هفته مانده به برنامه اصلی روی قله کلون بستک یا خلنو یا برج برای چند ساعتی استراحت یا شبمانی داشته باشید. به این شکل اطمینان پیدا می کنید که بدنتان با شرایط ارتفاع انطباق کافی خواهد یافت.
نکته اضافی: تقریبا یک هفته طول می کشد که گلوبول های قرمز بالغ شوند و عمر این گلبول ها تقریبا سه هفته است پس اثر هم هوایی بلندمدت نیست.
صعود دیرهنگام به قله
یکی از دلایل اصلی حوادث در کوه دماوند، صعود دیرهنگام به قله است. آب و هوای قله دماوند به طور معمول در بعد از ظهر متغیر بوده و حتی در فصل تابستان هم ممکن است شاهد مه گرفتگی یا سایر موارد باشید. صعود دیرهنگام به قله به راحتی باعث می شود در مسیر برگشت با تاریکی برخورد کنید که همین موضوع به طور بالقوه سایر خطرات را به شکل تصاعدی افزایش می دهد.
راهکار
طوری برنامه ریزی کنید که قبل از تاریکی هوا به محل کمپ خود بازگشته باشید. البته تنظیم این زمان بندی به میزان آمادگی جسمانی شما برای صعود دماوند بستگی دارد اما اگر تازه کار هستید بهتر است حداقل 4 ساعت زمان در نظر بگیرید. توجه به قانون ساعت 14 می تواند یک راهکار مناسب به شما بدهد. به بیان ساده تا ساعت 2 بعد از ظهر صعود کرده و سپس هر جایی بودید برگردید.
این مورد به خصوص در صعود زمستانی دماوند اهمیت بیشتری خواهد داشت. در فصل زمستان هوا زودتر تاریک شده و میزان یخزدگی مسیر نیز بیشتر است.
برف کوری
یکی از مشکلاتی که در کوهنوردی، اسکی و سایر ورزشهای کوهستانی پدید می آید، برف کوری است که به دلایلی می تواند خطرناک باشد. برف کوری یا فوتوکراتیت یک بیماری چشمی آزاردهنده و دردناک است که در اثر قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور ماوراء بنفش ایجاد می شود که ممکن است باعث کوری موقت شود.
با افزایش ارتفاع جو زمین رقیق تر شده و میزان اشعه فرابنفش نیز افزایش خواهد یافت. همین موارد می تواند به راحتی به چشمان شما آسیب وارد کند و حتی برای چند روزی درگیر درد چشم شدید شوید.
راهکار
مهمترین راهکار در برابر خطر برف کوری استفاده از عینک کوهنوردی مناسب است که باید در طول صعود از آن استفاده کنید.
سر خوردن
یکی دیگر از خطرات صعود به دماوند احتمال سرخوردن در مسیرهای یخ زده است. این مورد را بیشتر در فصل بهار یا زمستان می توان شاهد بود. از خطرناکترین قسمت هایی که خطر سرخوردن دارند هم می توان به حدفاصل تپه گوگردی تا قله و تراورس نزدیک آبشار یخی در مسیر جنوبی دماوند، بام برفی در مسیر شمال شرقی و عبور از یخچال عروسک ها در مسیر شمالی اشاره کرد. سرخوردن در ارتفاع بالا با سرخوردن در ارتفاع پایین تفاوت جدی دارد. در این ارتفاع به دلیل کمبود اکسیژن، زمان واکنش شما کندتر است و در نتیجه امکان ترمز کردن هم کمتر خواهد شد.
راهکار
حتما در دوره های کارآموزی برف شرکت کنید. یادگیری تکنیک های ترمز کردن در برف و البته کسب مهارت در این تکنیک ها به شما کمک می کند در شرایط لازم بتوانید اقدام فوری انجام دهید.
به غیر از این به همراه داشتن لوازم کوهنوردی از قبیل کرامپون و کلنگ در شرایط ضروری کمک چشم گیری به شما خواهد کرد. یک کلنگ کوچک به خصوص در فصل زمستان از تجهیزاتی است که لازم است همراه خود به دماوند ببرید.
خطر سرخوردن در صعود تابستانی دماوند به دلیل آب شدن برفچال ها در مسیر جنوبی عموما کمتر است اما در مسیرهای شمالی و شمال شرقی در کل سال یخچال ها در زیر قله هستند که لازم است به آنها توجه کنید.
سقوط
یکی دیگر از خطرات صعود به دماوند احتمال سقوط است که عمدتا به دلیل منحرف شدن از مسیر روی می دهد. دماوند دارای مسیرهای زیادی است که با جدا شدن از مسیرهای اصلی به راحتی در معرض پرتگاه ها و شیب های تند قرار خواهید گرفت. لازم به ذکر است که سقوط در ارتفاع بالا می تواند به دلیل امکان بسیار سخت امداد رسانی کشنده باشد.
راهکار
مسیر درست را به سمت پایین طی کنید چرا که عمدتا حوادث سقوط در طول فرود کوهنوردان رخ می دهد. همچنین لازم است به موضوع بازگشت به موقع در روشنایی روز توجه شود. به علاوه از صعود انفرادی جدا بپرهیزید. استفاده از ابزارهای ناوبری مانند جی پی اس نیز به حرکت در مسیر صحیح کمک خواهد کرد.
باد و طوفان و صاعقه
قله دماوند با اختلاف رکورددار باد و طوفان در بین کوه های ایران می باشد. در این قله حتی می توانید بادهای با سرعت بیش از 150 کیلومتر در ساعت را داشته باشید که هیچ موجودی را یارای مقابله با آن نخواهد بود. باد و طوفان دماوند به راحتی می تواند حتی بزرگترین کوهنوردان را هم زمینگیر کند. رینهولد مسنر در سالها پیش به همین دلیل از صعود زمستانی دماوند بازماند! در یک کلام، باد و طوفان دماوند کاملا کشنده است.
حتی در مرداد ماه هم قله دماوند میزبان صاعقه هاست که به دلیل شرایط خاص مسیرهای صعود عموما محلی هم برای پناه گرفتن نخواهید داشت.
راهکار
قبل از صعود دماوند حتما شرایط جوی را چک کنید و در صورت بدی آب و هوا فقط و فقط صعود نکنید. باور کنید طوفانی بودن هوای دماوند حتی در ارتفاعات 4000 متری هم می تواند کاملا کشنده باشد. همچنین به همراه داشتن کلاه کولاه و کاپشن کوهنوردی اضافی و روکش دستکش را (حتی در تابستان) برای در امان ماندن از بادهای کم شدت تا متوسط مدنظر بگیرید. (آب و هوای قله دماوند را در این وب سایت ها چک کنید)
هایپوترمی
هیپوترمی در واقع به دلیل افت دمای بدن ایجاد میشود که در اثر آن سیستم های مرکزی بدن توانمندی خود در انجام امورشان را رفته رفته از دست می دهند. این مساله می تواند عوارض طولانی مدت و حتی مرگ به همراه داشته باشد. از عوامل موثر بر ایجاد هایپوترمی می توان به ضعف بدن در اثر فشار زیاد، کاهش انرژی به دلیل عدم تغذیه، سرما و باد اشاره کرد. خبر بد اینکه امکان بروز هایپوترمی حتی در دمای 15 درجه بالای صفر هم وجود دارد. یعنی حتی در صعود تابستانی دماوند هم ممکن است دچار هایپوترمی شوید.
راهکار
در مورد جلوگیری از بروز هایپوترمی به چند مورد زیر توجه داشته باشید:
- در طول صعود تغذیه کنید و اجازه ندهید انرژیتان افت کند. هر ساعت 30 تا 70 گرم کربوهیدرات زودجذب دریافت کنید. اگر تغذیه در ارتفاع برایتان مشکل است می توانید از کربوهیدرات های مایع استفاده کنید که جذب راحتتری دارند.
- به همراه داشتن لایه بندی کامل پوشاک، همچنین پوشاک اضافی اهمیت ویژه ای دارد. تجهیزاتی مانند کاپشن اضافی، دستکش کوهنوردی مناسب، کلاه گرم و سایر موارد جلوی اتلاف حرارتی بدن را گرفته و در نتیجه از هایپوترمی جلوگیری می کنند. (خرید کاپشن کوهنوردی)
- از فشار بیش از حد اجتناب کنید. تحمل فشار زیادتر از توان باعث تخلیه کامل انرژی شده و شما را در معرض سایر خطرات قرار می دهد. به عنوان یک قاعده تجربی اگر بیش از نهایتا 4 ساعت صعودتان از ارتفاع 4000 تا 5000 متر طول کشید به معنای این است که آمادگی کافی ندارید و برگردید. مطمئنا در نوبت بعدی با آمادگی بیشتری صعود خواهید کرد.
سرمازدگی
سرمازدگی عموما در فصل سردتر سال رخ می دهد که دمای هوا در همه قسمت های کوه دماوند از ابتدا تا قله زیر صفر است اما در تابستان نیز حتی امکان سرمازدگی وجود خواهد داشت. با صعود به ارتفاعات بالاتر، هوا سردتر خواهد شد. دمای هوا به ازای هر ۲۰۰ متر ارتفاع گرفتن ۱.۲ درجه سانتی گراد کم میشود که به معنای هر ۱۰۰۰ متر ۶ درجه سانتیگراد میباشد.
عواملی که باعث تشدید سرمازدگی میشوند:
- تجهیزات نامناسب ، رطوبت ، باد.
- بی آبی و کم آبی بدن ، تعداد زیادی گلوبول های قرمز ، هایپوکسی (ارتفاع)
- جریان خون محدود: لباس یا تجهیزات تنگ(مانند هارنس ، کفش ، کرامپون)، شکستگی استخوانی.
- تنباکو (انقباض عروق)
- سرمازدگی جدید.
راهکار
در مورد سرمازدگی هم باید به موارد احتیاطی هایپوترمی توجه شود. همچنین استفاده از پوشاک پر مانند کاپشن سنگین پر و روکش دستکش پر را در نظر داشته باشید. استفاده از کفش تنگ یا نامناسب یکی از علل اصلی سرمازدگی در انگشتان پا محسوب می گردد.
سخن پایانی
در این مقاله به مجموعه ای از مهم ترین خطرات صعود به دماوند پرداختیم که توجه به آنها برای داشتن صعودی ایمن و لذت بخش مهم خواهد بود. به علاوه موارد ذکر شده کسب آمادگی جسمانی کافی، به همراه داشتن لوازم کوهنوردی مناسب و همراه شدن با افراد با تجربه برای افزایش ایمنی اهمیت خواهد داشت.
