آیا کفش دویدن واقعاً روی سرعت تأثیر دارد؟ جدیدترین تحقیقات

آخرین یافته‌های علمی و واقعیت‌هایی که باید بدانید؛ سؤال قدیمی با پاسخی تازه

وقتی از یک دونده می‌پرسید «کفش دویدن روی سرعتت اثر دارد یا نه؟» احتمالاً جواب‌های متفاوتی می‌گیرید. بعضی می‌گویند «سرعت فقط به تمرین و ژنتیک بستگی دارد» و بعضی دیگر معتقدند «کفش‌های جدید مثل موتور توربو عمل می‌کنند». اما واقعیت علمی کجاست؟

دهه‌ها تصور غالب این بود که کفش فقط باید راحتی و محافظت بیاورد. اما تحقیقات چند سال اخیر نشان داده‌اند که کفش می‌تواند چیزی فراتر باشد: عاملی که مستقیماً اقتصاد دویدن (Running Economy) و در نهایت زمان شما در خط پایان را تغییر دهد.

علم چه می‌گوید؟

۱. اقتصاد دویدن، کلید ماجرا

اقتصاد دویدن یعنی بدن شما برای حفظ یک سرعت مشخص، چه مقدار انرژی مصرف می‌کند. هرچه مصرف انرژی کمتر باشد، شما می‌توانید مدت بیشتری سریع بمانید.
مطالعات سال‌های اخیر (۲۰۲۴–۲۰۲۵) نشان داده‌اند کفش‌های مجهز به فناوری پیشرفته، مصرف اکسیژن و هزینه انرژی را کاهش می‌دهند. مثلاً در یک فراتحلیل منتشرشده در ژورنال Sports Medicine، پژوهشگران نتیجه گرفتند که این کفش‌ها بین ۳ تا ۴ درصد اقتصاد دویدن را بهبود می‌دهند. شاید این عدد کوچک به نظر برسد، اما در ماراتن می‌تواند تفاوت چند دقیقه‌ای ایجاد کند.

۲. فیبر کربن؛ راز اصلی «سوپر‌شوها»

کفش‌های نسل جدید مثل Nike Vaporfly یا سوپر الیت 4 با یک صفحه فیبر کربنی در میان‌کفه ساخته می‌شوند. این صفحه مثل فنر عمل کرده و بخشی از انرژی ضربه پا را ذخیره و دوباره آزاد می‌کند.
یک تحقیق تازه در سال ۲۰۲۵ نشان داد دوندگان تفریحی با همین کفش‌ها در دویدن ۵ کیلومتر، بدون احساس سخت‌تر شدن تمرین، زمان بهتری گرفتند. یعنی فقط با تغییر کفش، عملکرد بهبود پیدا کرد.

۳. وزن کفش، عامل ساده اما مهم

حتی اگر کفش شما فناوری خاصی نداشته باشد، وزنش می‌تواند تعیین‌کننده باشد. آزمایش‌های علمی نشان داده‌اند که اضافه شدن هر ۱۰۰ گرم به وزن کفش، حدود ۱٪ به مصرف انرژی اضافه می‌کند. این یعنی یک جفت کفش سنگین می‌تواند در ماراتن چند دقیقه زمان شما را عقب بیندازد.

از آزمایشگاه تا میدان مسابقه

علم در آزمایشگاه یک چیز می‌گوید، اما واقعیت در مسابقه‌های بزرگ هم این یافته‌ها را تأیید کرده است. کافی است به آمار نگاه کنیم:

• در ماراتن‌های جهانی بعد از معرفی Vaporfly، درصد بالایی از رکوردهای شخصی و حتی جهانی شکسته شد.
• تحلیل داده‌های هزاران دونده نشان داد دوندگان مرد با این کفش‌ها ۱.۵ تا ۳٪ سریع‌تر شدند. برای زنان هم این رقم حدود ۱ تا ۲٪ بود.
• در مسابقات پیست، کفش‌های موسوم به Super Spikes زمان ۱۵۰۰ متر و ۵۰۰۰ متر را تا ۲٪ بهبود دادند.

این اعداد به‌خوبی نشان می‌دهند که فناوری کفش فقط تبلیغ تجاری نیست؛ بلکه یک واقعیت عینی است.

اما آیا همه دوندگان سود می‌برند؟

نکته جالب این است که تأثیر کفش برای همه یکسان نیست. برخی دوندگان با پایگاه فیزیولوژیک و سبک دویدن خاص، بیشتر از دیگران سود می‌برند. مثلاً:

• دوندگانی که گام بلندتری دارند، معمولاً بیشترین بهره را از صفحات کربنی می‌گیرند.
• دونده‌های سبک‌تر ممکن است کمتر تغییر محسوس احساس کنند.
• حتی در بعضی مطالعات دیده شده که حدود ۲۰٪ از دوندگان عملاً هیچ بهبودی خاصی با سوپر‌شوها نداشتند.

پس کفش معجزه نمی‌کند، بلکه مثل یک «تقویت‌کننده» عمل می‌کند؛ کسی که پایه‌ی قوی‌تری دارد، سود بیشتری خواهد برد.

نکته پنهان: نقش روانی کفش

جالب است بدانید بخش مهمی از اثر کفش‌ها ممکن است روانی باشد. وقتی دونده کفش جدیدی می‌پوشد که شهرت جهانی دارد، اعتمادبه‌نفس و انگیزه‌اش بالا می‌رود. این خودش می‌تواند چند ثانیه تا چند دقیقه تفاوت ایجاد کند.
بعضی روان‌شناسان ورزشی حتی معتقدند که اثر پلاسیبو کفش یکی از عوامل واقعی موفقیت در رکوردهای جهانی بوده است.

عدالت ورزشی، مصدومیت‌ها و انتخاب کفش مناسب

کفش و مصدومیت: دو لبه‌ی یک تیغ

بسیاری از دوندگان این سؤال را دارند: «اگر کفش‌های مدرن سرعت را بالا می‌برند، آیا احتمال آسیب هم بیشتر می‌شود؟»
پژوهش‌ها نشان می‌دهد پاسخ ساده نیست:

• کاهش فشار روی مفاصل: فوم‌های برگشت‌دهنده انرژی (مانند فوم زوم ایکس نایکی یا نیترو در پوما) بخشی از ضربه را جذب می‌کنند و فشار روی زانو و مچ را کاهش می‌دهند.
• تغییر الگوی حرکتی: صفحه فیبرکربنی باعث تغییر بیومکانیک دویدن می‌شود. این تغییر برای برخی مفید است، اما در بعضی افراد ممکن است فشار جدیدی روی ساق یا تاندون آشیل بیاورد.
• وابستگی بیش از حد: بعضی فیزیوتراپیست‌ها هشدار می‌دهند که اگر همیشه با سوپر‌شوها بدوید، عضلات کوچک پا ضعیف می‌شوند و احتمال آسیب‌های مزمن بالا می‌رود.

به زبان ساده، کفش مدرن می‌تواند هم محافظت‌کننده باشد و هم آسیب‌زننده—بستگی دارد به اینکه چگونه و چقدر از آن استفاده کنید.

عدالت در ورزش؛ جنجال سوپر‌شوها

وقتی الیود کیپچوگه در سال ۲۰۱۹ با کفش Vaporfly زیر دو ساعت ماراتن دوید، بحث‌های زیادی درباره عدالت ورزشی شکل گرفت. منتقدان گفتند:

• این کفش‌ها نوعی «دوپینگ تکنولوژیک» هستند.
• دوندگانی که به آن‌ها دسترسی ندارند، عملاً شانس برابری ندارند.

در واکنش، فدراسیون جهانی دوومیدانی (World Athletics) قوانین خاصی وضع کرد:

• ارتفاع کفه کفش نباید بیشتر از ۴۰ میلی‌متر باشد.
• کفش باید حداقل چهار ماه قبل از یک مسابقه مهم، در بازار عمومی عرضه شده باشد.

با این قوانین، بسیاری از مدل‌ها مجاز شدند، اما همچنان بحث بر سر این است که آیا فناوری‌های جدید رکوردها را غیرقابل مقایسه با نسل‌های گذشته کرده‌اند یا نه.

توصیه‌های کاربردی برای دوندگان

اگر دونده حرفه‌ای نیستید و می‌خواهید بدانید «کدام کفش برای من مناسب است؟»، این نکات را در نظر بگیرید:

۱. هدف خود را مشخص کنید

• اگر به دنبال رکوردشکنی در نیمه‌ماراتن یا ماراتن هستید، کفش‌های فیبرکربنی می‌توانند واقعاً کمک کنند.
• اگر هدفتان تمرین روزانه و پیشگیری از مصدومیت است، یک کفش سبک و با فوم نرم، بدون تکنولوژی پیچیده، گزینه بهتری است.

۲. وزن کفش را جدی بگیرید

همیشه کفش سبک‌تر ترجیح دارد، به شرطی که پشتیبانی کافی داشته باشد. برای تمرین روزمره وزن کمی بیشتر مشکلی ندارد، اما در روز مسابقه هر گرم اضافه اهمیت پیدا می‌کند.

۳. تناسب با سبک دویدن

کفش‌ها بسته به نوع فرود پا (Heel Strike، Midfoot، Forefoot) تأثیر متفاوتی دارند.

• اگر بیشتر روی پاشنه فرود می‌آیید، کفشی با کفه ضخیم‌تر و جذب ضربه بهتر انتخاب کنید.
• اگر فرودتان روی میانه یا جلوی پا است، کفش سبک‌تر و با انعطاف بیشتر مناسب‌تر است.

۴. ترکیب کفش‌ها

بسیاری از مربیان توصیه می‌کنند یک دونده جدی باید حداقل دو جفت کفش داشته باشد:

• یک کفش تمرینی برای دویدن‌های روزانه و لانگ‌ران. مانند باندی 8 یا باندی 9
  • یک کفش مسابقه‌ای (Race Shoe) برای روزهای سرعتی و مسابقه. مانند هایپریون 2

این کار نه‌تنها عمر کفش‌ها را بیشتر می‌کند، بلکه به پا اجازه می‌دهد به یک نوع الگوی حرکتی خاص عادت نکند.

نگاه به آینده؛ کفش‌ها کجا می‌روند؟

فناوری کفش هنوز به پایان راه نرسیده است. شرکت‌ها در حال آزمایش فوم‌های سبک‌تر، صفحات منعطف‌تر و حتی کفش‌های شخصی‌سازی‌شده با چاپ سه‌بعدی هستند. احتمالاً در سال‌های آینده شاهد کفش‌هایی خواهیم بود که دقیقاً بر اساس بیومکانیک پای هر دونده ساخته می‌شوند.

این موضوع یک سؤال دیگر را باز می‌کند:
آیا در آینده رقابت در دویدن بیشتر به توانایی تکنولوژی وابسته خواهد بود یا به توانایی انسان؟

نتیجه‌گیری: کفش معجزه نمی‌کند، اما تفاوت می‌سازد

بر اساس آخرین تحقیقات:

• کفش‌های مدرن می‌توانند بین ۱ تا ۵٪ سرعت یا بهره‌وری انرژی را بهبود دهند.
• این تأثیر در مسابقات طولانی مثل ماراتن به چندین دقیقه تفاوت تبدیل می‌شود.
• بااین‌حال، کفش تنها یک بخش از پازل است. تمرین اصولی، تغذیه، ریکاوری و ذهنیت قوی همچنان پایه‌های اصلی موفقیت هستند.

به قول یک مربی معروف:
«کفش خوب مثل یک همراه وفادار است؛ می‌تواند سفر را آسان‌تر کند، اما مسیر را به جای شما نمی‌دود.»