الکترولیت چیست؟ علت ایجاد اختلال الکترولیتی + درمان

الکترولیت‌ها ترکیباتی هستند که در بدن نقش اساسی در حفظ تعادل مایعات، عملکرد صحیح عضلات و اعصاب، و تنظیم فشار خون ایفا می‌کنند. این مواد که شامل سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، کلرید، فسفات و بیکربنات می‌شوند، در فرآیندهای حیاتی مانند انتقال پیام‌های عصبی، انقباض عضلات و حفظ تعادل اسید و باز بدن نقش دارند. هرگونه عدم تعادل در میزان الکترولیت‌های بدن می‌تواند منجر به مشکلات جدی مانند ضعف، گرفتگی عضلات، بی‌حالی، بی‌نظمی ضربان قلب و حتی عوارض خطرناک‌تر شود.

در این مقاله، به بررسی مفهوم الکترولیت، علت ایجاد اختلالات الکترولیتی و عواملی که منجر به این ناهنجاری‌ها می‌شوند، پرداخته خواهد شد. همچنین راهکارهای درمانی برای اصلاح این اختلالات، از جمله مصرف مواد غذایی مناسب، محلول‌های الکترولیت‌دار و در صورت نیاز، درمان‌های پزشکی مورد بررسی قرار خواهند گرفت. اگر می‌خواهید بیشتر با اهمیت این ترکیبات در بدن و نحوه کنترل سطح آن‌ها آشنا شوید، این مقاله را تا انتها مطالعه کنید.

الکترولیت چیست؟

الکترولیت‌ها موادی هستند که در هنگام حل شدن در آب یا دیگر حلال‌ها به یون‌های مثبت (کاتیون) و منفی (آنیون) تفکیک می‌شوند و باعث هدایت جریان الکتریکی در محلول می‌شوند. این مواد معمولاً شامل نمک‌ها، اسیدها و بازها هستند که در بدن انسان نقش مهمی در حفظ تعادل آب، تنظیم pH خون، انتقال پیام‌های عصبی و عملکرد عضلات دارند. از مهم‌ترین الکترولیت‌های بدن می‌توان به سدیم (Na⁺)، پتاسیم (K⁺)، کلسیم (Ca²⁺)، منیزیم (Mg²⁺)، کلرید (Cl⁻)، بیکربنات (HCO₃⁻) و فسفات (PO₄³⁻) اشاره کرد.

در کاربردهای صنعتی و شیمیایی، الکترولیت‌ها در باتری‌ها، فرآیندهای الکتروشیمیایی مانند آبکاری فلزات و تولید مواد شیمیایی استفاده می‌شوند. در زمینه پزشکی و ورزش، الکترولیت‌ها برای جلوگیری از کم‌آبی بدن و حفظ عملکرد مناسب سلول‌ها اهمیت دارند. کمبود الکترولیت‌ها می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند گرفتگی عضلات، ضعف، بی‌حالی و حتی مشکلات جدی‌تری مانند آریتمی قلبی شود. به همین دلیل، تأمین کافی این مواد از طریق رژیم غذایی مناسب یا نوشیدنی‌های الکترولیت‌دار اهمیت زیادی دارد.

الکترولیت های مورد نیاز بدن

الکترولیت‌های مورد نیاز بدن و نقش آن‌ها

الکترولیت‌ها مواد معدنی حل‌شده در مایعات بدن هستند که بار الکتریکی دارند و در تنظیم بسیاری از فرآیندهای حیاتی نقش دارند. این مواد در حفظ تعادل مایعات، عملکرد عصب و عضله، تنظیم فشار خون و حفظ تعادل اسید و باز بدن اهمیت ویژه‌ای دارند. بدن برای حفظ سلامت خود به چندین نوع الکترولیت نیاز دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.

1. سدیم (Na⁺)

سدیم یکی از مهم‌ترین الکترولیت‌های بدن است که در حفظ تعادل مایعات و فشار خون نقش دارد. این عنصر برای عملکرد مناسب اعصاب و عضلات ضروری است. کمبود سدیم می‌تواند باعث ضعف، سرگیجه و حتی تشنج شود، در حالی که افزایش آن ممکن است منجر به فشار خون بالا و احتباس مایعات گردد.

2. پتاسیم (K⁺)

پتاسیم برای تنظیم انقباضات عضلانی، ضربان قلب و عملکرد اعصاب ضروری است. کمبود پتاسیم باعث ضعف عضلانی، گرفتگی عضلات و بی‌نظمی ضربان قلب می‌شود، در حالی که افزایش بیش از حد آن ممکن است منجر به مشکلات قلبی جدی گردد. منابع غنی پتاسیم شامل موز، پرتقال، اسفناج، آووکادو و سیب‌زمینی است.

سیرابی و ورزشکاران: غذای فراموش‌شده با خواص شگفت‌انگیز

چرا هنگام دویدن حالت تهوع می‌گیریم؟ علل، مکانیزم و راهکارهای علمی

3. کلسیم (Ca²⁺)

کلسیم نه‌تنها برای استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها حیاتی است، بلکه در انقباض عضلات، انعقاد خون و عملکرد اعصاب نقش دارد. کمبود کلسیم می‌تواند منجر به گرفتگی عضلات، پوکی استخوان و افزایش ریسک شکستگی شود. لبنیات، سبزیجات برگ‌دار، بادام و ماهی ساردین از جمله منابع مهم کلسیم هستند.

4. منیزیم (Mg²⁺)

منیزیم در بیش از 300 واکنش بیوشیمیایی بدن نقش دارد، از جمله تولید انرژی، تنظیم فشار خون و عملکرد اعصاب و عضلات. کمبود منیزیم باعث خستگی، گرفتگی عضلانی و اضطراب می‌شود. منابع غنی آن شامل آجیل، سبزیجات برگ‌دار، شکلات تلخ و غلات کامل است.

5. کلرید (Cl⁻)

کلرید در ترکیب با سدیم به حفظ تعادل مایعات بدن و تنظیم فشار خون کمک می‌کند. همچنین در تولید اسید معده برای هضم غذا نقش دارد. کمبود کلرید نادر است، اما می‌تواند باعث عدم تعادل مایعات و مشکلات گوارشی شود. منابع غذایی حاوی کلرید شامل نمک طعام، گوجه‌فرنگی و زیتون است.

6. فسفات (PO₄³⁻)

فسفات در کنار کلسیم برای حفظ استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها ضروری است. همچنین در تولید ATP (مولکول انرژی سلولی) نقش دارد. کمبود فسفات می‌تواند منجر به ضعف عضلانی و مشکلات استخوانی شود. منابع غذایی غنی از فسفات شامل گوشت، لبنیات، تخم‌مرغ و حبوبات است.

7. بیکربنات (HCO₃⁻)

بیکربنات به حفظ تعادل اسید و باز بدن کمک می‌کند. این ترکیب در جلوگیری از تغییرات شدید pH خون نقش دارد. سطح نادرست بیکربنات می‌تواند منجر به مشکلات متابولیکی مانند اسیدوز یا آلکالوز شود.

جدول الکترولیت‌های مهم بدن و نقش آن‌ها

الکترولیت‌ها برای عملکرد صحیح بدن ضروری هستند و حفظ تعادل آن‌ها از طریق رژیم غذایی سالم و مصرف کافی مایعات اهمیت زیادی دارد. هرگونه عدم تعادل در این مواد می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود که در برخی موارد نیاز به مداخله پزشکی دارد.

مقدار مصرف توصیه شده الکترولیت ها

علائم سطوح پائین الکترولیت در بدن

شکل خفیف اختلالات الکترونیکی ممکن است هیچ نشانه‌ای نداشته باشد. سطح الکترولیت بدن را می توان با آزمایش خون متوجه شد. علائم کمبود الکترولیت‌ها در بدن یا زیاد بودن آن‌ها، با شدت گرفتن یک بیماری خود را بروز می‌دهند. عدم تعادل الکترولیت در بدن نشانه‌های یکسانی ندارند؛ اما در بسیاری از نشانه‌ها باهم مشترک هستند. علائم رایج اختلال الکترولیتی شامل موارد زیر است:

• سردرد
• خستگی
• گیجی
• تغییرات خلق و خوی
• استفراغ
• از دست دادن اشتها
• دل درد
• گرفتگی عضلانی
• ضربان قلب نامنظم
• بی حسی
• یبوست
• تکرر ادرار
• دهان خشک

در صورت اینکه هر یک از نشانه های بالا را در خود به مدت طولانی مشاهده کردید به اختلال الکترولیتی شک کنید و به پزشک مراجعه کنید. تغییر غلظت الکترولیت‌ها در بدن می‌تواند در صورت عدم درمان، مرگبار باشد.

علت ایجاد اختلال الکترولیتی

زمانی دچار عدم تعادل یا اختلال الکترولیتی می شوید که مقدار زیادی از مایعات بدن را از دست بدهید. به عنوان مثال، از طریق اسهال، استفراغ یا عرق کردن. در واقع، زمانی که عرق می کنید، ۲ تا ۶ درصد از وزن بدن خود را از دست می دهید. اگر به اندازه کافی هیدراته نکنید، تعریق می تواند غلظت الکترولیت را کاهش دهد. 

در برخی موارد، سوختگی و داروهای بیماری های زمینه ای مانند بیماری مزمن کلیوی نیز می توانند تعادل طبیعی الکترولیت بدن را مختل کنند. در اینجا برخی از دلایل دیگر عدم تعادل الکترولیت وجود دارد: 

• سطوح پایین الکترولیت ها و هیدراتاسیون بعد از ورزش
• بیماری های مزمن تنفسی
• آلکالوز متابولیک، وضعیتی که در آن PH خون شما بالاتر از حد طبیعی است 
• داروها، مانند ملین ها و استروئیدها 

روش‌های برطرف کردن کمبود الکترولیت

تمام الکترولیت های مورد نیاز خود را از طریق یک رژیم غذایی مغذی دریافت کنید، به خصوص زمانی که غذاهای سالم و کامل می خورید.

• آب بنوشید: نوشیدن آب ساده ترین و بهترین راه برای جلوگیری از عوارض عدم تعادل الکترولیت است. همچنین سعی کنید بعد از هر 20 دقیقه فعالیت بدنی حداقل یک لیوان آب بنوشید.
• آب نارگیل: آب نارگیل سطح قند کمی دارد و باعث افزایش قند در خون شما نمی شود. با این حال، کالری بیشتری نسبت به آب لوله کشی دارد. در صورت امکان، آب نارگیل شیرین نشده را برای کاهش کالری انتخاب کنید. 
• نوشیدنی های الکترولیتی یا ورزشی: نوشیدنی های ورزشی همچنین به جبران الکترولیت های از دست رفته کمک می کنند زیرا حاوی الکترولیت هستند. اکثر آنها دارای کلرید پتاسیم و کلرید سدیم هستند. اگر کمتر از 75 دقیقه ورزش می کنید، آب معمولی برایتان کافی است. اگر برای مدت طولانی تری ورزش می کنید، یک نوشیدنی الکترولیت به سرعت تعداد الکترولیت های شما را پر می کند. 
• غذاهای غنی از الکترولیت بخورید: همچنین می توانید برای افزایش سطح الکترولیت در بدن غذاهای خاصی مانند سیب زمینی، آووکادو، پرتقال، موز، توت فرنگی، بوقلمون و اسفناج مصرف کنید. با نوشیدنی‌های گازدار یا انرژی‌زا آب بدن خود را تامین نکنید زیرا ممکن است باعث افزایش ناگهانی سطح قند خون شما شوند. 
• سدیم: غذاهای ترشی، پنیر و نمک خوراکی.
• کلرید: نمک خوراکی.
• پتاسیم: میوه ها و سبزیجاتی مانند موز، آووکادو و سیب زمینی شیرین.
• منیزیم: دانه ها و مغزها.
• کلسیم: محصولات لبنی، جایگزین های لبنیات غنی شده و سبزیجات برگ سبز.

برای  جلوگیری از عدم تعادل الکترولیت ها، در حین فعالیت بدنی مقدار زیادی آب بنوشید. از یک رژیم غذایی متعادل حاوی غذاهای غنی از الکترولیت استفاده کنید. در هوای گرم در خارج از منزل فعالیت های شدید انجام ندهید. اگر در داخل ورزش می کنید، بدون کولر این کار را انجام ندهید، به خصوص اگر به شدت عرق می کنید. 

اگر علائم شما از بین نرفت با پزشک خود صحبت کنید. آنها یک معاینه فیزیکی انجام می دهند و ممکن است برای بررسی عملکرد کلیه شما آزمایش خون تجویز کنند.