دماوند از فضا؛ شکوه خاموش بام ایران از ایستگاه فضایی

در میان رشته‌کوه‌های البرز، در شمال ایران، کوهی برافراشته با کلاهکی سفید از برف خودنمایی می‌کند؛ دماوند، بلندترین قله ایران و یکی از نمادهای طبیعی این سرزمین. این تصویر، که از ایستگاه فضایی بین‌المللی ثبت شده، چشم‌اندازی بی‌نظیر از این کوه آتشفشانی خاموش را در اوایل پاییز ۲۰۲۴ به نمایش می‌گذارد.

بلندای ابدی دماوند

دماوند، با ارتفاعی حدود ۵۶۰۰ متر (۱۸,۰۰۰ فوت) از سطح دریا، بر فراز چشم‌انداز کوهستانی اطراف خود قد علم کرده است. این آتشفشان که آخرین فوران خود را حدود ۷۳۰۰ سال پیش تجربه کرده، امروزه با شیب‌های پوشیده از برف و دامنه‌هایی که به سمت کوه‌های چین‌خورده البرز امتداد دارند، همچنان یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های جغرافیایی ایران محسوب می‌شود.

کوه‌های البرز، که سراسر تصویر را در بر گرفته‌اند، از سنگ‌های چین‌خورده و گسلی تشکیل شده‌اند. این ساختارهای سنگی که به‌صورت خطوط برجسته‌ای در تصویر نمایان‌اند، در یک الگوی شرقی-غربی کشیده شده‌اند. برای جلوگیری از خطای دید ناشی از وارونگی بصری، عکس به‌گونه‌ای چرخانده شده که شمال در پایین قرار گرفته است.

تضاد رنگ‌ها؛ طبیعتی دوگانه

این تصویر، نمایی شگفت‌انگیز از تضاد میان بیابان‌های خشک ایران مرکزی و کوهستان‌های سرسبز البرز را به نمایش می‌گذارد. در قسمت بالای تصویر، مناطق بیابانی با رنگ‌های قهوه‌ای روشن دیده می‌شوند، در حالی که در پایین تصویر، دامنه‌های سرسبز کوه‌های البرز خودنمایی می‌کنند.

رشته‌کوه‌های البرز مانند سدی طبیعی، مناطق مرطوب و جنگلی شمال ایران را از بیابان‌های مرکزی جدا کرده‌اند. این تضاد رنگی، نشان‌دهنده تأثیر شگرف این کوه‌ها بر اقلیم منطقه است؛ از یک سو، کوه‌های البرز موجب بارندگی‌های فراوان در دامنه‌های شمالی شده‌اند و از سوی دیگر، مانعی در برابر نفوذ رطوبت به داخل کشور ایجاد کرده‌اند.

دماوند، رازی در دل تاریخ زمین‌شناسی

کوه‌های البرز، از لایه‌های رسوبی سنگ‌هایی ساخته شده‌اند که زمانی در اعماق دریای باستانی تتیس ته‌نشین شده بودند. حرکت صفحات تکتونیکی در طول میلیون‌ها سال، این لایه‌های سنگی را خمیده و چین‌خورده کرده و رشته‌کوه البرز را پدید آورده است.

این پدیده زمین‌شناسی، که ناشی از حرکت صفحه آفریقا-عربستان به سمت شمال و فشار آن بر صفحه ایران بوده، مشابه فرآیندی است که منجر به تشکیل رشته‌کوه‌های آپالاچی در آمریکای شمالی شده است. امروزه این کوه‌ها نه‌تنها بازتابی از تاریخ زمین‌شناسی این منطقه هستند، بلکه نقشی کلیدی در اکوسیستم و جغرافیای ایران ایفا می‌کنند.

کارل اگلوف: اسطوره سرعت در کوهستان با رکوردهای خارق‌العاده

غدیر یزدانی؛ قوش بلندپرواز از روجا تا لوگان

آبی که از دل کوه جاری می‌شود

یکی از ویژگی‌های برجسته تصویر، دره‌ای عمیق است که از میان کوه‌های البرز عبور کرده و آب‌های ذوب‌شده از یخچال‌های دماوند را به سمت دریای خزر هدایت می‌کند. این جریان‌های آب، نه‌تنها برای طبیعت منطقه حیاتی هستند، بلکه به جوامع انسانی در مسیر خود نیز خدمات ارزنده‌ای ارائه می‌کنند.

علاوه بر این، دو دریاچه مخزنی کوچک در غرب دماوند دیده می‌شوند که آب مورد نیاز کشاورزی در مناطق خشک را تأمین می‌کنند. یکی از این مخازن، سد لتیان است که علاوه بر تأمین آب کشاورزی، بخشی از آب پایتخت ایران، تهران را نیز فراهم می‌کند.

تصویری از فضا؛ هدیه‌ای برای علم

این عکس بی‌نظیر، که توسط یکی از فضانوردان مأموریت Expedition 72 در ایستگاه فضایی بین‌المللی ثبت شده، با استفاده از دوربین نیکون Z9 و لنز ۲۰۰ میلی‌متری گرفته شده است. تصویر اولیه برای افزایش وضوح و کاهش اثرات لنز اصلاح شده و توسط مرکز رصد زمین ناسا پردازش شده است.

هدف از این پروژه، مستندسازی تغییرات زمین از فضا و ارائه این تصاویر به دانشمندان و عموم مردم برای بررسی و مطالعه است. تصاویر بیشتری از زمین، که توسط فضانوردان و کیهان‌نوردان ثبت شده‌اند، در پایگاه داده ناسا در دسترس قرار دارند.

دماوند، سمبل جاودانگی

کوه دماوند، نه‌تنها یکی از نمادهای طبیعی ایران، بلکه بخش جدایی‌ناپذیری از تاریخ، ادبیات و هویت این سرزمین است. از اشعار فردوسی گرفته تا آثار علمی زمین‌شناسان، این کوه همواره در مرکز توجه بوده و همچنان با شکوه و عظمت، در دل کوه‌های البرز، نظاره‌گر تاریخ و تحولات زمین است.