رشته کوه البرز در بین دشت مرکزی فلات ایران و نوار ساحلی خزر مامن دهها قله زیبا و فراموش نشدنی است. این رشته کوه خانه سیمرغ است و یادواره هزاران اسطوره و افسانه. در این مقاله ابتدا به معرفی رشته کوه البرز و بخش های آن می پردازیم و سپس قلل مهم این رشته را معرفی خواهیم کرد.
قطعا هر کدام از این کوهها زیبایی خاص خود را دارند و انتخاب بعضی از قلل این مجموعه به عنوان قله های مهم رشته کوه البرز به عنوان نادیده گرفتن بقیه نیست. بلکه هدف این است که علاقمندان و به خصوص تازه کارها با چند قله اصلی البرز از نظر کوهنوردی آشنا شوند.
رشته کوه البرز کجاست؟
کوههای البرز، رشته کوههای اصلی شمال ایران به طول ۵۶۰ مایل (۹۰۰ کیلومتر) است. این رشته کوه به شکل یک کمان از مرز آذربایجان در جنوب غربی دریای خزر تا منطقه خراسان در شمال شرقی ایران کشیده شده است. رشته کوه البرز حد فاصل منطقه خزری و نواحی مرکزی ایران است. با این حال معمولا غربی ترین قسمت رشته کوه البرز، به نام رشته کوه تالش یا بوگروف داغ نامیده می شود. دو قله بلند ایران یعنی دماوند و علم کوه در رشته کوه های البرز قرار دارند.
سه بخش رشته کوه های البرز
از نظر جغرافیایی و به نقل از بریتانیکا البرز به سه بخش غربی، مرکزی و شرقی تقسیم می گردد.
البرز غربی
رشته کوه غربی البرز به طول 125 مایل (200 کیلومتر) به سمت جنوب به جنوب شرقی کشیده شده است. عرض آن از 15 تا 20 مایل (24 تا 32 کیلومتر) متغیر است و از یک خط الراس نامتقارن تشکیل شده است که شیب بلند آن رو به دریای خزر است. تعداد کمی از قله ها در البرز غربی 3000 متر یا بیشتر از آن ارتفاع دارند. در غرب آستارا در نزدیکی مرز آذربایجان و در ارتفاع 5000 فوتی (1500 متری) از سطح دریا پستی وجود دارد. سفید رود که از تلاقی دو رودخانه قزل اوزن (قیسیل اوزون) و شهرود تشکیل شده است، تنها رودخانه ای است که از تمام عرض این زنجیره عبور می کند. البرز غربی مرز بین استان گیلان و فلات مرکزی ایران محسوب می گردد.
البرز مرکزی
البرز مرکزی 250 مایل یا 400 کیلومتر طول دارد و عرض آن در ناحیه تهران به 120 کیلومتر می رسد. از مهمترین شهرها و سکونت گاههای البرز مرکزی می توان به کجور، لار، دماوند، فیروزکوه، لواسانات و …اشاره کرد. این منطقه از البرز مهمترین قلل از جمله علم کوه، دماوند، خلنو و آزاد کوه را در بر می گیرد.
البرز شرقی
شرق، یا شاهکوه، البرز حدود 185 مایل (300 کیلومتر) در جهت شمال شرقی می گذرد. از آنجایی که دو رشته در سمت جنوبی آن منشعب می شوند و هیچ عنصر جبرانی در ضلع شمالی ظاهر نمی شود، عرض آن به کمتر از 30 مایل (48 کیلومتر) کاهش می یابد. به استثنای رشته کوه شاهکوه (که به ارتفاع 12359 فوت [3767 متر] می رسد)، ارتفاع زنجیره به سمت شرق کاهش می یابد. دره های طولی در شرق شاهکوه کمتر و کمتر دیده می شود. چندین گذر در ارتفاعات کم وجود دارد.
اقلیم متفاوت در دو سو رشته کوه های البرز
دامنه های خزر و داخلی یا جنوبی البرز از نظر اقلیمی و پوشش گیاهی تفاوت های چشمگیری با یکدیگر دارند. دامنه خزر دارای آب و هوای کاملاً مرطوبی است که به لطف حرکات هوای شمالی، غنی شده با رطوبت دریا است که با شیب تند کوه ها برخورد می کند و باعث بارش می شود. میزان بارندگی سالانه بیش از 40 اینچ (1000 میلی متر) در مناطق پست منطقه گیلان است و در ارتفاعات بیشتر نیز فراوان است. اگرچه به سمت شرق کاهش می یابد، اما همچنان برای تغذیه یک جنگل مرطوب در تمام طول زنجیره در سمت خزر، جایی که خاک ها بیشتر از نوع جنگلی قهوه ای هستند، کافی است. پوشش گیاهی طبیعی آن شیب در مناطق مشخصی رشد می کند: جنگل سرسبز هیرکانی در پایین ترین سطوح. یک جنگل راش در منطقه میانی؛ و یک جنگل بلوط باشکوه از ارتفاع 5500 فوتی (1700 متری) تا سطوحی که شکاف های موجود در این شکاف اجازه می دهد هوای مرطوب به داخل حوضه های داخلی سرریز شود. در برخی از دره های پناهگاه، توده های وسیع سرو وحشی وجود دارد. دره‌های حفاظت‌شده در مجاورت رود صفید تنها مناطق مورد توجه زیتون‌کاری ایران را تشکیل می‌دهند.
آشنایی با قله های مهم رشته کوه البرز
دماوند
مسلما دماوند به عنوان نماد ملی و البته بلندترین کوه کشورمان در راس قله های مهم البرز قرار دارد. این کوه با ارتفاع 5609 متر دارای نزدیک به بیست مسیر(با احتساب یالها و یخچالها) می باشد که از آن مجموعه ای عظیم از یک سایت کوهستانی فراهم کرده است. یخچالهای یخار، دوبیسل، سیوله و یالهای اصلی جنوبی، غربی، شمال شرقی و شمالی تنها بخشی از این مسیرهای صعود را تشکیل داده اند. با اینکه مسیر جنوبی آسانترین مسیر صعود است، اما قطعا زیباترین آنها نیست. با خواندن مطالب زیر می توانید بیشتر با دنیای زیبای دماوند آشنا شوید.
- نکات صعود به دماوند
- آشنایی با مسیرهای صعود به دماوند
- نکات مهم درباره صعود زمستانی دماوند
- نکات مهم درباره صعود یکروزه دماوند
علم کوه
رابطه علم کوه و دماوند از جهاتی مانند رابطه کی2 و اورست است. اورست معروفتر و بلندتر است، اما قلب کوهنورد در گروی عشق کی2 میباشد. در مورد علم کوه 4850 متری هم این مثل مصداق پیدا می کند. رخ شمالی این کوه با وجود دیواره ستبر علم کوه مجموعه ای فنی را تشکیل داده که به عنوان کعبه دیواره نوردان ایرانی شناخته میشود. برای آشنایی بیشتر با قله علم کوه مطالب زیر را بخوانید:
شاخک
مجموعه قله های شاخک با داشتن ۵ قله و ارتفاع حداکثری ۴۷۹۵ متر، معمولا کمتر از سایر قلل این لیست صعود میشود. اما بایست آنرا در لیست قله های مهم رشته کوه البرز قرار داد. شکل خاص دیواره شمالی این کوه، جنس سنگها و خط الراس بسیار فنی بین قلل آن از ویژگی های این مجموعه می باشد. صعود از میان سنگهای سست تکنیکی خاص و ناب را می طلبد. مسیر صعود عادی به این قله از طریق پناهگاه سیاهسنگا در مسیر علم کوه است.
خلنو
بلندترین قله البرز مرکزی به ارتفاع 4375 متر که دارای دو قله خلنو کوچک و خلنو بزرگ(اصلی) است. از ویژگی های خاص این قله می توان به وجود تیغه های ژاندارم در مسیر صعود اشاره کرد. طبیعت زیبای این مسیر به خصوص در اواخر بهار از دیگر جاذبه این کوهستان زیبا می باشد.
آزادکوه
آزادکوه یا شاهزاده کج گردن با ارتفاع 4355 متر در قسمت شمالی البرز مرکزی واقع شده است. مسیر صعود معمول این کوه درگیری فنی خاصی ندارد. اما زیبایی منطقه و همچنین تعدد صعودهای آن باعث میشود این کوه را در زمره قله های مهم رشته کوه البرز قرار دهیم. از طرفی وجود دیواره آزادکوه و گرده آن در سوی شمالی کوه را نمی توان کم اهیمت دانست. مبدا معمول صعود به آزادکوه روستای کلاک است.
دوبرار
خط الراس دوبرار را به شکلی باید کمربند دماوند دانست. در زمان صعود این خط الرس گویی در حال عبور از روی کمربند کوه دماوند هستید. مجموعه ای با 35 قله که بلندترین آنها قلل دو برار با ارتفاع 4080 متر می باشد. طول این مجموعه بر اساس منابع مختلف بین 60 تا 70 کیلومتر ذکر شده است. به عنوان یک کوهنورد ایرانی در صورتی که به دنبال برنامه های جدی هستید، نباید دوبرار را فراموش کنید. درگیری فنی، طول مسافت، کار استقامتی از دلایل قرار گرفتن دوبرار در بین قله های مهم رشته کوه البرز بودند.
شاه البرز
مسافت طولانی برای رسیدن به قله زیبای شاه البرز به ارتفاع 4170 متر را پیش رو خواهید داشت. مبدا صعود این قله از روستای حسن جون طالقان می باشد که پس از پیچ و تابهای بسیار، عبور از رودخانه و سایر موانع به سمت قله امتداد می یابد. صعود این قله به خصوص در فصل زمستان چالشهای خاص خود را دارد. مسیر تابستانی آن نیز متفاوت خواهد بود. همچنین یکی از گزینه های جذاب کوهنوردی با اسکی در منطقه البرز می باشد. مسافت پیش رو برای رسیدن به قله حدود 18 کیلومتر و ارتفاع گیری 2200 متر می باشد.
تخت سلیمان
قله تخت سلیمان با ارتفاع 4659 متر با اقتدار تمام در منطقه تخت سلیمان و در کنار علم کوه آرمیده است. وجود دیواره های پاتخت و تخته سلیمان، خط الراس دندان اژدها، ارتفاع بالای این قله و چالشهای صعود آن در فصول مختلف باعث میشود این کوه را در بین قله های مهم رشته کوه البرز قرار دهیم. مسیر صعود معمول تخت سلیمان از طریق ونداربند، سرچال، علم چال می باشد.
توچال
قله توچال با وجود اینکه حتی کمتر از 4000 متر ارتفاع دارد، اما در بین قله های مهم رشته کوه البرز قرار می گیرد. دلیل این انتخاب هم بیشترین میزان صعود، گستردگی منطقه توچال، وجود گوناگونی های مختلف منطقه برای انواع فعالیت ها از سنگنوردی در بند یخچال، خط الراسهایی مانند دارآباد توچال و چین کلاغ توچال… می باشد. قله توچال با ارتفاع 3956 متر دارای 12 مسیر صعود هست که هر یک زیبایی و سختی خاص خود را دارند. اینجا یک مدرسه تمام عیار کوهنوردی می باشد.
- آشنایی با کوههای تهران
- راهنمای صعود و سنگنوردی در بند یخچال
- مسیرهای صعود به توچال
- طبیعت گردی اطراف تهران
- چین کلاغ
- باشگاه آمادگی جسمانی و سنگنوردی موج
نکات جالب و خواندنی بیشتر درباره رشته کوه البرز:
1. تنوع زیستی منحصر به فرد:
البرز به عنوان بهشت گیاه شناسان شناخته میشود و تنوع گیاهی و جانوری فوق‌العاده‌ای دارد. در این رشته کوه، بیش از 3000 گونه گیاهی شناسایی شده که حدود 20 درصد از کل گونه‌های گیاهی ایران را شامل میشود. همچنین، البرز زیستگاه گونه‌های جانوری متنوعی از جمله پلنگ ایرانی، خرس قهوه‌ای، گرگ، گوزن، عقاب طلایی و قوچ البرز است.
2. یخچالهای طبیعی:
برخی از قله‌های مرتفع البرز مانند دماوند، علم کوه و یخچال دار دارای یخچالهای طبیعی هستند. این یخچالها که در طول هزاران سال شکل گرفته‌اند، منبع مهمی برای تامین آب رودخانه‌ها و چشمه‌های منطقه هستند.
3. چشمه‌های آب گرم:
در البرز چشمه‌های آب گرم متعددی با خواص درمانی وجود دارد که از دیرباز مورد استفاده مردم محلی بوده است. برخی از این چشمه‌ها مانند چشمه آب گرم سرعین و چشمه آب گرم لاریجان در نزدیکی تهران از جمله مقاصد گردشگری محبوب هستند.
4. تنوع قومی و فرهنگی:
در البرز اقوام مختلفی با زبان‌ها و فرهنگ‌های متنوع زندگی می‌کنند. این تنوع، به جذابیت و غنای فرهنگی این منطقه افزوده است.
5. میراث تاریخی:
البرز دارای میراث تاریخی غنی است و قلعه‌ها، برج‌ها و بناهای تاریخی متعددی در آن وجود دارد. برخی از این بناها مانند قلعه الموت، برج طغرل و کاخ گلستان از جمله آثار ملی ایران هستند.
6. نقش در اساطیر و ادبیات:
البرز در اساطیر و ادبیات فارسی جایگاه ویژه‌ای دارد. در شاهنامه فردوسی، البرز به عنوان کوهی اسطوره‌ای و محل زندگی دیوان و سیمرغ معرفی شده است.
7. فعالیت‌های تفریحی:
البرز به دلیل مناظر طبیعی زیبا و تنوع اقلیمی، مقصدی محبوب برای فعالیت‌های تفریحی مختلف از جمله کوهنوردی، اسکی، دوچرخه‌سواری، کمپینگ و عکاسی است.
8. خطرات طبیعی:
البرز به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، در معرض خطرات طبیعی مانند زلزله، سیل و بهمن قرار دارد.
9. چالشهای زیست محیطی:
البرز با چالشهای زیست محیطی متعددی از جمله جنگل‌زدایی، آلودگی هوا و تخریب منابع طبیعی روبرو است.
10. برنامه‌های حفاظتی:
سازمان‌های مختلفی برای حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی البرز تلاش می‌کنند. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به ایجاد پارک‌های ملی و مناطق حفاظت‌شده، آموزش جوامع محلی و ترویج گردشگری پایدار اشاره کرد.
با توجه به این نکات، می‌توان گفت که رشته کوه البرز گنجینه‌ای ارزشمند برای ایران و ایرانیان است. حفاظت از این میراث طبیعی و فرهنگی، وظیفه‌ای همگانی است.
