ادم مغزی در ارتفاع یا کوهنوردی: علل، عوامل، درمان

صعود به ارتفاعات به معنای وجود اکسیژن کمتر است. بدن برای عادت کردن به زندگی در این شرایط فرآیند هم هوایی را طی می کند. با این وجود عدم هم هوایی درست یا مواردی از این دست می تواند به ارتفاع زدگی یا بیماری ارتفاع ختم شود. ادم مغزی نیز یکی از بیماری هایی است که در صورت عدم توجه می تواند به سرعت با خطر مرگ همراه شود. در این مقاله به توصیف ادم مغزی، علائم، علل و راه های درمان به عنوان یکی از خطرات کوهستان پرداخته ایم.

ادم مغزی ارتفاع بالا چیست؟

ادم مغزی در ارتفاع بالا (HACE) یک وضعیت پزشکی است که در آن به دلیل اثرات فیزیولوژیکی سفر به ارتفاعات، مغز با مایع متورم می شود. عموماً در بیمارانی که بیماری کوهستانی حاد دارند ظاهر می‌شود و شامل گیجی، بی‌حالی و حالت تهوع از جمله علائم دیگر است. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که بدن در هنگام صعود به ارتفاعات نتواند خود را سازگار کند.

با توجه نظر می رسد که این یک ادم وازوژنیک (نفوذ مایع در سد خونی مغزی) باشد، اگرچه ادم سیتوتوکسیک (احتباس سلولی مایعات) نیز ممکن است نقش داشته باشد. افراد مبتلا به این بیماری باید فوراً به ارتفاع کمتری بروند در غیر این صورت احتمال کما یا مرگ وجود دارد. در وضعیت ادم مغزی ارتفاع بالا معمولاً به بیماران اکسیژن مصنوعی و دگزامتازون نیز داده می شود.

با بالا رفتن آهسته به ارتفاعات می توان از HACE جلوگیری کرد تا بدن زمان بیشتری برای هم هوایی داشته باشد. استازولامید همچنین به پیشگیری از این بیماری کمک می کند. بیماران درمان نشده معمولاً در عرض 48 ساعت می میرند. کسانی که تحت درمان قرار می گیرند ممکن است هفته ها طول بکشد تا به طور کامل بهبود یابند. این یک وضعیت نادر است که در کمتر از یک درصد از افرادی که تا ارتفاع 4000 متری (13000 فوت) صعود می کنند، رخ می دهد. اگرچه برای اولین بار در سال 1913 توصیف شد، تا زمانی که مطالعات MRI در دهه 1990 انجام شد، اطلاعات کمی در مورد علت این بیماری وجود داشت.

علائم و نشانه ها

وسعت و شدت علائم ادم مغزی به علت دقیق آن بستگی دارد، اما به طور کلی به افزایش حاد فشار داخل جمجمه مربوط می شود. از آنجایی که جمجمه یک فضای ثابت و غیر قابل ارتجاع است، بر اساس دکترین مونرو-کلی، تجمع ادم مغزی می‌تواند بافت حیاتی مغز، مایع نخاعی مغزی و رگ‌های خونی را جابجا و فشرده کند.

افزایش فشار داخل جمجمه ای (ICP) یک اورژانس جراحی تهدید کننده زندگی است که با علائم سردرد، تهوع، استفراغ، کاهش هوشیاری مشخص می شود. علائم اغلب با اختلالات بینایی مانند فلج بینایی، کاهش بینایی و سرگیجه همراه است.

افزایش فشار در داخل جمجمه می تواند باعث افزایش جبرانی فشار خون برای حفظ جریان خون مغزی شود که وقتی با تنفس نامنظم و کاهش ضربان قلب همراه باشد، و رفلکس کوشینگ نامیده می شود.

رفلکس کوشینگ اغلب نشان دهنده فشرده شدن مغز بر روی بافت مغز و عروق خونی است که منجر به کاهش جریان خون به مغز و در نهایت مرگ می شود.

علائم ادم مغزی به صورت فهرست وار به شرح زیر می توانند باشند:

• سردرد
• سرگیجه
• حالت تهوع
• عدم هماهنگی
• بی حسی
• تغییرات خلق و خوی
• از دست دادن حافظه
• مشکل در صحبت کردن
• بی اختیاری
• تغییر در آگاهی
• تشنج
• ضعف

یکی از مهمترین علائم ادم مغزی در عملکرد مغز است. افرادی که با این مشکل درگیر هستند نشانه هایی از تصمیمات غیرعقلایی بعضا نشان می دهند. تغییر آهنگ صدا، کم کردن لباس در هوای سرد، یا تلوتلو خوردن نیز می تواند به عنوان نشانه های ادم مغزی تلقی شود.

علل ادم مغزی

ادم مغزی ارتفاع بالا شایع ترین مورد در کوهنوردیست اما عوامل دیگری هم می توانند به این بیماری ختم شوند:

• آسیب مغزی تروماتیک
• سکته مغزی
• تومورها
• عفونت ها (مانند آبسه مغزی یا مننژیت)
• آنسفالوپاتی کبدی
• ادم مغزی ناشی از تشعشع
• تغییرات پس از جراحی
• هیپوناترمی

مکانیسم ادم مغزی ارتفاع بالا

اکثر افرادی که به ارتفاعات سفر می کنند، هم هوایی دارند. سازگاری با حفظ سطوح کافی از اکسیژن مغز مانع از توسعه HACE می شود. علت اصلی HACE هیپوکسی (کمبود اکسیژن) است.این امر پس از قرار گرفتن بدن در محیط کم اکسیژن و قبل از هم هوایی رخ می دهد. نرخ تغییر از یک محیط اکسیژن معمولی و میزان کم اکسیژن در محیط جدید را می توان برای پیش بینی شانس ابتلا به HACE استفاده کرد. فعالیت طولانی مدت در اکسیژن کم نیز باعث هیپوکاپنی جدی، کاهش دی اکسید کربن در جریان خون می شود،که ممکن است در HACE نقش داشته باشد. این عوامل باعث تورم مغز با مایع و در نتیجه اختلال شدید می شود. اگر تورم درمان نشود، باعث مرگ بر اثر فتق مغزی می شود.

تشخیص ادم مغزی در کوهنوردی

به طور کلی بیماری حاد ارتفاع بالا یا ادم ریوی ارتفاع بالا پیش از ادم مغزی رخ می دهند. در بیماران مبتلا به AMS، شروع HACE معمولاً با استفراغ، سردردی که به داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی پاسخ نمی‌دهد، توهم و بی‌حسی نشان داده می‌شود.

با این حال، در برخی شرایط، AMS بدون این علائم به HACE پیشرفت می کند. HACE باید از شرایطی با علائم مشابه، از جمله سکته مغزی، مسمومیت، روان پریشی، علائم دیابت، مننژیت، یا مصرف مواد سمی، تشخیص داده شود.

پیشگیری

در کوهنوردی، ادم مغزی می‌تواند ناشی از ارتفاعات بلند، کمبود اکسیژن، یا شرایط هوا و هوای سرد باشد. در زیر راه‌هایی برای پیشگیری از ادم مغزی در کوهنوردی آورده شده است:

آمادگی فیزیکی:

افراد قبل از شروع به کوهنوردی باید از تمرینات فیزیکی منظم برای افزایش تحمل قلبی عروقی و تقویت عضلات استفاده کنند. این تمرینات باعث بهبود توانایی کلی بدن و افزایش توان هم هوایی و انطباق با کوهستان در حین صعود می شود. به بیان دیگر شما فشار کمتری در صعود تحمل خواهید کرد و در نتیجه انرژی کافی برای هم هوایی خواهید داشت.

هم هوایی:

به‌طور آهسته و تدریجی به ارتفاعات بلند صعود کنید تا به بدن فرصت بدهید برای تطابق با تغییرات ارتفاع زمینهای افتراق بیشتری داشته باشد. از نظر تئوریک افراد سالم می توانند تا سه هزار متر بالای محل سکونت خود صعود کنند و بازگردند. همچنین افراد نرمال می توانند 1500 متر بالای محل سکونت خود شبمانی بدون خطر داشته باشند. برای افزایش این مرزها نیاز است به تدریج به ارتفاعات مراجعه کنید تا هم هوایی شوید. نکته کلیدی این است که معمولا هم هوایی بیش از یک چرخه صعود نیاز دارد.

مصرف اکسیژن:

در ارتفاعات بلند، مصرف اکسیژن بالا می‌رود. استفاده از تجهیزاتی مانند ماسک‌های اکسیژن یا سیستم‌های تأمین اکسیژن در کوهنوردی می‌تواند کمک کند. این مورد به خصوص در قلل بالای 8000 متر مصداق دارد.

مصرف آب و تغذیه مناسب:

حفظ هیدراتاسیون بسیار اهمیت دارد. کمبود آب می‌تواند به ادم مغزی منجر شود. همچنین، تغذیه مناسب با ارائه انرژی کافی به بدن کمک می‌کند. بدن ما برای حمل اکسیژن و دیگر مواد ضروری به طور گسترده به مایعات وابسته است و کمبود مایعات می تواند این روند را مختل کند.

توجه به نشانه‌ها:

نشانه‌هایی مانند سردرد شدید، تهوع، استفراغ، و اختلالات دیگر ممکن است نشانه‌های ادم مغزی باشند. در صورت ظاهر شدن این نشانه‌ها، باید فوراً به ارتفاعات پایین‌تر بازگردید.

پایش شرایط هوا:

اطلاع از شرایط هوا و پیش‌بینی تغییرات آب‌وهوا اهمیت دارد تا بتوانید به طور موثرتر برنامه‌ریزی کنید و در مواقع خطرناک به زودی واکنش نشان دهید. شرایط بد آب و هوایی ممکن است باعث نیاز به توقف تیم در ارتفاع شود و این توقف احتمال بروز مشکلاتی همچون ادم مغزی را افزایش می دهد.

استفاده از تجهیزات ایمنی:

استفاده از کلاه، لباس‌های گرم و ضدآب، نعل‌های مناسب و تجهیزات ایمنی دیگر به خصوص در شرایط آب‌وهوای سرد می‌تواند از خطر ادم مغزی کاسته و ایمنی را افزایش دهد.

همچنین، مهم است که همواره با راهنماها و نقطه‌های کنترل ارتباط داشته باشید و در صورت لزوم اقدامات اورژانسی را بلامانع انجام دهید.

به طور کلی، استفاده از استازولامید به عنوان پیشگیری ترجیح داده می شود، اما در صورت وجود عوارض جانبی یا منع مصرف، می توان از دگزامتازون برای پیشگیری استفاده کرد. برخی از افراد نسبت به سایرین بیشتر مستعد ابتلا به ادم مغزی ارتفاع بالا هستند،و آمادگی جسمانی پیشگیری کننده نیست. سن و جنس به خودی خود بر آسیب پذیری نسبت به ادم مغزی تأثیر نمی گذارد.

درمان

بیماران مبتلا به ادم مغزی باید به ارتفاعات پایین‌تر آورده شوند و اکسیژن مصنوعی مصرف کنند، و گاهی برای جلوگیری از مرگ و میر به فرود سریع نیاز است. تشخیص زودهنگام مهم است زیرا با پیشرفت بیماری، بیماران قادر به پایین آمدن بدون کمک نیستند. دگزامتازون نیز از داروهای تجویزی در این زمینه محسوب می شود، اگرچه نمی تواند برخی از علائم را بهبود بخشد که می توان با فرود به ارتفاعات پایین تر درمان کرد.

یک نکته مهم درباره دگزامتازون این است که می تواند باعث پنهان شدن علائم شود در حالی که پس از قطع مصرف علائم مجددا بروز می کنند.

از اکسیژن مصنوعی هم به عنوان درمان کمکی در زمان فرود یا زمانی که فرود ممکن نیست، می توان استفاده کرد.

علاوه بر اکسیژن درمانی، یک محفظه هایپرباریک قابل حمل (کیسه گامو) می تواند به عنوان یک اقدام موقت در درمان HACE استفاده شود.

دیورتیک ها ممکن است مفید باشند، اما خارج از محیط بیمارستان خطراتی دارند. سیلدنافیل و تادالافیل ممکن است به HACE کمک کنند، اما شواهد کمی از اثربخشی آنها وجود دارد. تحقیقاتی نیز پیرامون تئوفیلین نیز در دست انجام است.

اگر چه بیماری حاد ارتفاع کشنده نیست اما ادم مغزی در ارتفاع بالا می تواند در 24 ساعت کشنده باشد. بدون درمان، بیمار به کما می رود و سپس می میرد. در برخی موارد، بیماران در عرض چند ساعت جان خود را از دست داده اند و تعداد کمی به مدت دو روز زنده مانده اند. اشتباه ترین کار در این حالت ادامه صعود است.

طول درمان

درمان کامل بین روزها و هفته ها ممکن است به طول انجامد. پس از درمان موفقیت آمیز بیماری امکان صعود مجدد کوهنوردان وجود دارد. دگزامتزون باید قطع شود، اما مصرف مداوم استازولامید توصیه می شود. در یک مطالعه، بیماران بین یک هفته تا یک ماه طول کشید تا یک سی تی اسکن طبیعی را پس از HACE نشان دهند.