آیا جهت خوابیدن بر کیفیت آن تأثیر دارد؟ آخرین بررسی ها

رازی از خواب شبانه که کمتر کسی به آن فکر می‌کند

تصور کنید شب را در آرامش کامل خوابیده‌اید؛ نه از کمردرد خبری هست، نه از بیدار شدن‌های مکرر، و صبح با انرژی از خواب بیدار می‌شوید. ممکن است فکر کنید رمز این خواب شیرین فقط در تشک مناسب یا ساعت خواب منظم است، اما واقعیت این است که جهت خوابیدن نیز نقش عجیبی و کمتر شناخته‌شده‌ای در کیفیت خواب دارد.

در این مقاله به این سؤال پاسخ می‌دهیم که آیا واقعاً «سمت راست یا چپ خوابیدن»، یا حتی «رو به شمال یا جنوب بودن» می‌تواند روی خواب و سلامت بدن تأثیر بگذارد؟ و اگر چنین است، کدام جهت برای خوابیدن بهتر است؟

موقعیت خواب چیست و چرا اهمیت دارد؟

موقعیت خواب (Sleep Position) تنها مربوط به راحتی فیزیکی نیست. فشار وارده بر اندام‌ها، نحوه گردش خون، هضم غذا، عملکرد مغز و حتی میزان بیداری‌های شبانه همگی می‌توانند به نوعی تحت تأثیر نحوه قرارگیری بدن هنگام خواب قرار گیرند.

مطالعات متعددی به بررسی وضعیت‌های مختلف خواب پرداخته‌اند: به پشت (Supine)، به شکم (Prone) و به پهلو (Side). اما نکته مهم‌تر از این، جهت بدن هنگام پهلو خوابیدن است: به سمت چپ یا سمت راست؟ در این‌جا مسائل جالب‌تری مطرح می‌شود.

خوابیدن به سمت چپ؛ مفید یا شایعه؟

بسیاری از متخصصان گوارش و خواب، خوابیدن به پهلو و ترجیحاً سمت چپ را توصیه می‌کنند. چرا؟ چون ساختار آناتومیک بدن انسان و جایگاه اندام‌های داخلی دلایلی برای این ترجیح ارائه می‌دهند.

مطالعه‌ای در مجله Clinical Gastroenterology (2000) نشان داد بیمارانی که به سمت چپ می‌خوابیدند، علائم رفلاکس اسید معده‌شان تا حد زیادی کاهش یافت، در حالی که خوابیدن به سمت راست، این علائم را بدتر می‌کرد.

سیرابی و ورزشکاران: غذای فراموش‌شده با خواص شگفت‌انگیز

گفت‌وگو با بنجمن ودرینس؛ از ژانو شرقی تا آینده آلپینیسم مدرن

دلیل آن چیست؟ معده و اسفنکتر تحتانی مری به گونه‌ای در سمت چپ بدن قرار دارند که هنگام خواب به این سمت، گرانش به تخلیه بهتر معده و جلوگیری از برگشت اسید کمک می‌کند.

فواید دیگر خوابیدن به سمت چپ:

• بهبود گردش خون به قلب (در زنان باردار)
• کاهش فشار به کبد (که در سمت راست قرار دارد)
• کمک به تخلیه لنفاوی بهتر بدن

اما خوابیدن به سمت راست چه اشکالی دارد؟

اگرچه خوابیدن به پهلوی راست در بین افراد رایج‌تر است و ممکن است برای برخی احساس راحت‌تری داشته باشد، اما مطالعاتی آن را با موارد زیر مرتبط می‌دانند:

1. افزایش فشار روی کبد و کلیه راست
2. بدتر شدن رفلاکس معده
3. اثر کمتر در تسهیل عملکرد لنفاوی

اما از سوی دیگر، تحقیقات منتشر شده در مجله Sleep and Hypnosis (2003) نشان دادند که خوابیدن به سمت راست می‌تواند در کاهش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک مؤثر باشد، که ممکن است در کاهش اضطراب و افزایش آرامش ذهنی نقش داشته باشد.

این تضاد باعث شده تا برخی متخصصان بگویند: «جهت خواب یک نسخه واحد ندارد. آن‌چه برای دستگاه گوارش خوب است، شاید برای مغز یا قلب چندان مؤثر نباشد.»

تأثیر جهت جغرافیایی بدن هنگام خواب (نظریه‌های شرقی و غربی)

در طب سنتی هند (آیورودا) و حتی برخی متون چینی، به جهت‌گیری جغرافیایی بدن در هنگام خواب اشاره شده است. مثلاً توصیه می‌شود که سر به سمت جنوب یا شرق باشد و از خوابیدن با سر رو به شمال پرهیز شود.

دلیل آن چیست؟ طبق باورهای شرقی، جهت میدان مغناطیسی زمین بر بدن تأثیر می‌گذارد. خوابیدن با سر رو به شمال ممکن است میدان مغناطیسی مغز را با قطب شمال تداخل دهد و باعث بی‌قراری ذهنی یا اختلال خواب شود.

در سال ۲۰۱۱، یک مطالعه ژاپنی (University of Tokyo) با بررسی الگوهای خواب در بیماران نشان داد افرادی که با سر به جنوب می‌خوابیدند، به‌طور متوسط خواب عمیق‌تر و نوسانات فشار خون کمتری داشتند.

با اینکه این فرضیه‌ها هنوز در غرب مورد تأیید کامل قرار نگرفته‌اند، اما به‌نظر می‌رسد میدان مغناطیسی زمین می‌تواند اثراتی بر مغز انسان در حالت استراحت داشته باشد.

آیا ژنتیک یا عادات شخصی هم مؤثرند؟

بدن انسان در طول زمان به الگوهای خاصی خو می‌گیرد. اگر شما سال‌ها به سمت خاصی خوابیده‌اید، احتمالاً مغز و عضلات‌تان به آن جهت عادت کرده‌اند.

تحقیقات MRI نشان داده‌اند که حافظه عضلانی حتی در خواب نیز فعال است. یعنی بدن می‌کوشد وضعیت آشنای خود را حفظ کند و هرگونه تغییر ناگهانی ممکن است باعث بی‌خوابی یا بیداری‌های شبانه شود.

تغییر وضعیت در طول خواب

تحقیقات نشان می‌دهد که افراد به‌طور میانگین ۳ تا ۴ بار در شب موقعیت خواب خود را تغییر می‌دهند. بنابراین حتی اگر با نیت خوابیدن به سمت چپ بخوابید، ممکن است در نیمه‌شب به سمت راست یا پشت چرخیده باشید.

به همین دلیل، استفاده از بالش‌های مخصوص بارداری، بالش بین دو زانو یا پشتی کنار بدن می‌تواند به تثبیت موقعیت در جهت دلخواه کمک کند.

پیشنهادات علمی برای انتخاب بهترین جهت خواب

با توجه به یافته‌های علمی و مشاهدات بالینی، می‌توان این توصیه‌های کلی را ارائه کرد:

نظر متخصصان خواب

دکتر اندرو ویل، پزشک آمریکایی و مدرس طب تلفیقی:
«سمت چپ خوابیدن برای دستگاه گوارش، قلب و جریان لنف مفید است. اما مهم‌تر از آن، این است که خواب عمیق و پیوسته داشته باشید، نه اینکه خود را مجبور به یک حالت کنید.»

دکتر نرگس سروری، متخصص خواب از دانشگاه تورنتو:
«اگر فردی عادت به خوابیدن به یک سمت دارد و کیفیت خوابش خوب است، ضرورتی برای تغییر نیست. اما در مواردی مثل سوزش معده یا بارداری، می‌توان جهت را تعدیل کرد.»

جمع‌بندی نهایی: خواب راحت، اولویت بالاتر از جهت

هرچند تحقیقات متعدد به مزایای خوابیدن به سمت چپ اشاره دارند، اما نباید فراموش کنیم که مهم‌ترین اصل، خواب با کیفیت، عمیق و بدون بیداری‌های متعدد است. جهت خواب می‌تواند این کیفیت را بهتر یا بدتر کند، اما باید در کنار سایر عوامل مثل تخت مناسب، دمای اتاق، تغذیه، استرس و عادات خواب بررسی شود.

بنابراین اگر در حال حاضر خواب خوبی دارید، شاید بهتر باشد همان روال را ادامه دهید. ولی اگر با مشکلاتی مثل رفلاکس، درد پهلو، یا خواب‌پریشی روبه‌رو هستید، تغییر جهت خواب می‌تواند راه‌حلی ساده و بی‌هزینه باشد.