بهمن در کوهنوردی: انواع، علل و روش های پیشگیری

بیشتر ما تنها زمانی به بهمن توجه می کنیم که کسی از دوستان یا آشنایانمان در آن گرفتار شود یا جان خود را از دست بدهد و یا زمانی که به دلیل حادثه ای به تیتر خبرگزاری ها تبدیل شود. اما باید هوشیار بود. چه برای کوهنوردی ، اسکی ، کوهپیمایی ، اسنوبرد و یا هر فعالیت و ورزش دیگری که در برف اتفاق می افتد باید اطلاعات زیادی در این رابطه به دست آورد تا در سمت اشتباه ماجرا قرار نگیریم.

حقیقت تلخ این است که بیشتر افراد درگیر بهمن می شوند که خود با سفر در روی برف ناپایدار مسببب آن بوده اند. قربانیان معمول بهمن معمولا مهارت زیادی در ورزش خود دارند، اما گاها کمبود دانش در زمینه مواجه شدن با بهمن مشکل ساز می شود. در اینجا برخی از نکات و اصول در این باره توضیح داده میشوند. هرچند که راه کسب دانش بی انتهاست.

خطرات بالقوه

یک بهمن می تواند تا سرعت 190 کیلومتر در ساعت هم به پیش برود، نیرویی که به راحتی می تواند درختان و سنگها را جارو کند، و شما را به سمت صخره بکشد و تجهیزات اسکی و اسنوبرد را در هم بکوبد. حدود یک سوم مرگها در این باره در اثر آسیب دیدگی بوده اند.

اگر در اثر آسیبها فرد جان خود را از دست ندهد، سپس باید با حجم زیادی از برف به سختی سیمان که او را در بر گرفته است روبه رو شود. چیزی که در ابتدا می تواند به شکل برف پودری باشد اما با گرمای بدن به آرامی ذوب شود و سپس به شکلی محکم دور بدن یخ بزند. وزن خالص آن اغلب آنقدری هست که ریه را از هوا خالی کند.

اگر بتوان جایی برای تنفس کردن قبل از نشست برف ایجاد کرد، آنگاه ممکن است شانسی برای بقا برجای بماند. با این فرض که تمام افراد تیم ترانسیور بهمن داشته باشند.(در ایران اغلب اینطور نیست.) و نحوه استفاده را هم بدانند، حالا مسابقه در مقابل زمان شروع میشود. بیشتر افراد نمیتوانند بیش از سی دقیقه زیر برف زنده بمانند.(تجهیزاتی مانند آولانگ این مدت را تا یک ساعت افزایش داده اند) حدود 70% جان باختگان بهمن بر اثر خفگی فوت شده اند.

با توجه به آنچه که ذکر شد، بهترین دفاع در اینجا داشتن اطلاعات درباره شرایط برف و اجتناب از شرایط خطرناک به شکل توامان است.

انواع بهمن

دسته بندی های مختلفی برای بهمن در منابع گوناگون ذکر شده است با این حال سه دسته بندی کلی در بهمن برف سست، بهمن اسلب تا تخته ای و بهمن سرخورنده یا gliding

الکساندر اودینتسوف؛ روایت یک اسطوره از راه روسی تا کلنگ طلایی

ماراتن اورست؛ دویدن در بلندترین ارتفاع جهان

بهمن برف سست Loose–snow Avalanches

این نوع بهمن زمانی اتفاق می افتد که انسجام کمی در پشته برف وجود دارد. آنها معمولا در روی سطح یا نزدیک سطح تشکیل می شوند و در هنگام سقوط کردن در شیب برف بیشتری را با خود می برند. که اغلب باعث ایجاد یک مسیر مثلث شکل میشود. سقوط توده های برف از بالای صخره ها می تواند یکی از عوامل شکل گیری این نوع بهمن باشد.

این نوع از بهمن ها ممکن است در برف خشک یا خیس ، و در تابستان و زمستان اتفاق بیافتند. در فصل زمستان هم معمولا در حین یا پس از طوفان برف روی می دهند. در ماههای گرمتر، بهمن خیس برف سست معمولا در نتیجه آب ذوب برف یا باران اتفاق می افتد. هر دو نوع هم خطرناک هستند.

بهمن خشک برف سست معمولا یک مسیر سقوط گلابی شکل دارد و پس از بارش برف جدید و در مسیرهای شیب دار می توانید آنها را مشاهده کنید.

بهمن های برفی سست مرطوب را می توان در هنگام افزایش شدید دما مشاهده کرد، اغلب در زمین های صخره ای شیب دار (از حدود 35 درجه). پس از شروع، این بهمن ها می توانند به مناطق مسطح تر نیز پیشروی کنند.

بهمن‌های پودری بهمن‌های خشکی هستند که مسیری از برآمدگی‌های بزرگ‌تر دارند. توده های برف به دلیل سقوط آزاد شتاب می گیرند و با هوا مخلوط می شوند. بسته به اینکه چه مقدار برف بر فراز باتلاق هجوم می‌آورد، بهمن‌های پودری می‌توانند بی‌ضرر باشند (اسپیدریفت) یا یک انفجار هوای عظیم ایجاد کنند – با پتانسیل مخرب بزرگ. این بهمن‌ها بیشتر در کوه‌های بسیار مرتفع، در دمای پایین و جاهایی که ریزش‌های بزرگ وجود دارد (مانند هیمالیا) رخ می‌دهد.

بهمن تخته ای Slab Avalanches

بهمن های تخته ای حتی خطرناک تر هم هستند، در این نوع برف از لایه زیرین میشکند و در شیب سر می خورد.

بهمنهای تخته ای نتیجه طوفان برف یا بادهای قوی هستند که لایه های برف را روی همدیگر ذخیره می کنند که در طول زمان تغییر خواهد کرد. بعضی از لایه ها پایدار و مستقر می شوند، در حالی که بقیه تضعیف می شوند. لایه های ضعیف تر گاها رگه ای یا پف کردن هستند پس سایر لایه ها نمی توانندبه آنها متصل شوند.

بهمن تخته ای زمانی روی می دهد که لایه رویی به خوبی به لایه زیرین نچسبیده باشد وسپس به وسیله یک عامل بیرونی مانند یک اسکی باز یا کوهنورد تحریک شود. با شروع به حرکت این نوع بهمن هم شروع به بزرگتر و عمیقتر شدن در مسیرش می کند و یک خط از شکست در مسیر خود به جا می گذارد.

بهمن سرخورنده یا gliding

به نقل از ortovox این نوع بهمن نوع خاصی است که معمولا در شیب تند علفزار مشاهده می شود. بهمن گلایدینگ روی یک لایه از رطوبت می لغزد و به پایین می رود. گاهی اوقات می توان شاهد بروز این نوع بهمن پس از اولین برف ها بود. پیش بینی زمان بروز این نوع بهمن ها دشوار است.

شکستن نقاب

نقاب ها زمانی تشکیل می شوند که باد، برف را بر روی یک ویژگی زمین مانند خط الراس شکل می دهد. این برف شکننده و معلق است که در جهت باد شکل خواهد گرفت. حتی قرنیزهای کوچک هم می توانند خطرناک باشند، زیرا در صورت روی آنها باشید زیر پای شما را خالی می کنند و در صورتی که پایین آنها باشید می توانند باعث سقوط بهمن شوند.

عوامل مشارکت کننده در بهمن

زمین

درجه شیب

اکثر بهمن ها در شیب 30 تا 45 درجه به وقوع می پیوندند. البته در ارتفاعات بالاتر امکان بروز بهمن در شیب های بیشتر نیز وجود دارد.

جبهه شیب

در طول زمستان ، شیب های به سمت جنوب معمولا پایدار تر از شیبهای شمالی هستند، چرا که در اثر نور خورشید زودتر پایدار می شوند. جبهه های پشت به آفتاب شمالی معمولا دارای لایه های ناپایدار بیشتری هستند و همین طور برف بیشتری هم در این جهت باقی می ماند. در بهار و تابستان، اما شیبهای سمت جنوب بیشتر در معرض آب شدن برف قرار می گیرند که باعث افزیش خطر برف خیس می شود. هوای گرم تر در این فصول معمولا باعث میشود که برفهای قسمتهای شمالی پایدار شوند.

خطرات زمین

پشته برف به طور معمول در شیب های کوژ(گرده ماهی) ، نوارهای صخره ای ، قسمتهای سنگی و درختان جایی که پشته برف می شکند، شیبهای بادگیر یا در زیر نقابها ناپایدار تر است. جاهایی هم هستند که مانند یک کاسه برف را در خود جمع می کنند یا در صورت ریزش برف آنرا به پایین هدایت می کنند.(بهمن دیزین سال 88) دهلیزهای پرشیب و باریک برف را درون خود جمع کرده و تبدیل به یک دام میشوند.

هوا

بارش

برف در طول بارش یا فورا پس از بارش برف یا باران در حالت حداقل پایداری قرار دارد. حجم زیاد برف باعث سنگین شدن پشته شده که می تواند عامل تحریک کننده سرخوردن بهمن بشود. باران هم می تواند مانند یک روان کننده و نیز سنگین کننده برف عمل کند.

باد

باد شاخص دیگری در میزان پایداری برف است. بادهای قوی اغلب یک لایه برف را روی لایه دیگر می چسبانند. در اینجاست که احتمال ریزش به وجود می آید.

دما

نوسان دما نیز باعث یک سری از مشکلات در پایداری برف می شود. تفاوت دمای زمین و لایه های برف ، بین لایه های مختلف برف یا حتی بین زمین و لایه روی برف می تواند در شکل کریستال برف تاثیر گذارد. یک نوع متداول کریستال که اغلب با سایر لایه ها به خوبی متصل نمیشود به نام ’hoar’ شناخته میشود. که البته به نام برف شکری هم معروف است. این نوع برف را می توان در هر عمق یا حتی در چند لایه یک پشته برف عمیق هم پیدا کرد. یکی دیگر از مشکلات معمول با دما، در بهار روی می دهد، گرم شدن سریع شیب است که می تواند به بهمن خیس بیانجامد.

پشته برف

طوفان های برف باعث انباشت برف در طول تمام زمستان می شود. باد برف را از شیبهای دیگر می آورد و روی پشته میریزد. تغییرات دما باعث تغییر شکل کریستال برف می شود. شکل گیری لایه های مختلف برف به دلایل گوناگون به طور طبیعی باعث افزیش احتمال ناپایداری برف خواهد گردید.

عوامل انسانی

در حالی که زمین ، هوا ، پشته برف نقش مهمی را در ایجاد بهمن ایفا می کنند، مهم است که پیشینه ، احساسات و گروه اندیشی را که می تواند قضاوت را در برگیرد و باعث خطا در تصمیم گیری شود را هم در نظر گرفت. به علاوه، بر طبق آخرین بررسی های انجام شده توسط متخصصین بهمن در کانادا، عوامل انسانی و انتخاب مسیر مهمترین عوامل حوادث بهمن قلمداد شده اند.

بعضی از خطاهای تصمیم گیری که می تواند منجر به بروز بهمن شود

• زمین و مسیر آشنا : احتمال ریسک کردن در کوههای که میشناسیم بیشتر است. در حالیکه شرایط می تواند دقیقه به دقیقه تغییر کند. پس همیشه باید به اندازه بار اول هوشیار بود.
• قبول : قبول شدن از طرف گروه می تواند یک نیروی قوی باشد. چرا که گاها فرد نمی خواهد ساز مخالف بزند تا از گروه ترد شود. پس در نتیجه گروه اندیشی روی می دهد.
• تعهد بیش از حد : اگر بیش از حد به مقصد خود متعهد باشید، ممکن است قضاوت خود را محدود کنید یا تغییرات و خطر را دست پایین بگیرید.
• هاله خبره : زمانی روی می دهد که یک نفر در گروه تجربه ای بیشتر از شما دارد، به طور مثال قبلا از این مسیر صعود کرده است یا مسیرهای اینچنین را عبور کرده. این هم یک خطای شناختی در تشخیص خطر می تواند باشد.
• پاکوب موجود : تکیه بر پاکوب موجود هم می تواند خطرناک باشد. تنها به این دلیل که قبلا کسی از مسیر عبور کرده و خطری نداشته نمی شود به بیخطری مسیر اطمینان کرد.
• برف دوستی : به خاطر برف تازه و دست نخورده و زیبا نمیشود تحت اغوای کوهستان قرار گرفت.

نکات ایمنی برای کاهش خطر بهمن

آماده سازی

قبل از عزیمن به برنامه لازم است مسیر مورد نظر، شیب ها، نقاط بهمن خیز و زوایای راه را بررسی کنید. توجه داشته باشید که مسیر تابستانی بسیاری از کوه ها با مسیر زمستانی آنها متفاوت می باشد. به طور مثال مسیر تابستانی قله خلنو از دره لالون بالا می رود در حالی که همین مسیر در زمستان به شدت در معرض بهمن قرار دارد.

چک کردن شرایط جوی

برای کاهش خطر بهمن باید روزهای قبل از رفتن به کوهنوردی را چک کنید. در تئوری گفته می شود که برف برای تثبیت شدن به 36 ساعت زمان بعد آخرین بارش نیاز دارد. همچنین در زمان بارش برف احتمال بروز بهمن به شکل تصاعدی افزایش پیدا می کند.

تغییرات ناگهانی دما، بادهای شدید یا نور تند خورشید نیز می توانند در بروز بهمن موثر باشند. بارش باران روی حجم سنگین برف نیز می تواند باعث حرکت بهمن به خصوص در بهار شود.

بررسی برف

پوشش برف کجای مسیر است و چگونه می باشد. آیا می توان بدون خطر از دهلیزها در صورت نیاز عبور کرد. در بالای دهلیز چه حجمی از برف قرار داد؟ بررسی این موارد به شما کمک میکند تصمیم گیری بهتری داشته باشید.

در کنار همه موارد بالا شرکت در دوره های آموزشی بهمن شناسی به طور گسترده ای توصیه می شود.

سوالات رایج

دکتر مهدی جباریان / باشگاه ورزشی موج