یکی از مهمترین خطرات و مشکلات در ورزش های کوهستانی اعم از کوهنوردی، اسکی، اسکای رانینگ و غیره بیماری ارتفاع یا ارتفاع زدگی می باشد که در اشکال حاد آن با خطر مرگ همراه خواهد بود. در تحقیقی که توسط دانشگاه علوم پزشکی انجام گرفت مشخص شد که 70 درصد از مراجعه کنندگان به بارگاه سوم دماوند با سطحی از بیماری ارتفاع درگیر بودند. این تحقیق میزان گستردگی این مشکل را در کوهنوردی نشان می دهد و همین طور روشن می سازد که توجه به این موضوع چقدر می تواند مهم باشد. بنابراین در این مطالب به بحث کاملی پیرامون بیماری ارتفاع، مهمترین علت های ارتفاع زدگی، روش های درمان و همینطور روش های پیشگیری آن می پردازیم. در پایان نیز به مهمترین داروها و قرص های مربوط به این موضوع برای افزایش دانش کوهنوردان اشاره شده است.

بیماری ارتفاع یا ارتفاع زدگی چیست؟

بیماری ارتفاع یک اصطلاح برای شرایط پزشکی است که در زمان حضور در ارتفاعات بروز می کند که ما آنرا در اصطلاح عمومی به نام ارتفاع زدگی می شناسیم

در ارتفاعات بالا، فشار هوای اطراف شما کاهش می یابد پس اکسیژن کمتری در هوا خواهد بود. افراد می توانند در ارتفاعات متوسط به راحتی زندگی کنند، اما بدن نیاز به انطباق با ارتفاع دارد و این موضوع زمانبر است. اگر شما به ارتفاع بالاتر از 2400 متری صعود کنید، ممکن است در معرض خطر عدم آسایش یا علایم خطرناک ناشی از تغییر ارتفاع قرار بگیرید.

بیماری ارتفاع زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما در تطبیق با تفاوت میزان اکسیژن دریافتی با هر نفس مشکل دارد.

انواع بیماری ارتفاع

به طور کلی در منابع مختلف به سه طبقه بندی در مورد انواع بیماری ارتفاع یا ارتفاع زدگی اشاره شده است:

• بیماری حاد ارتفاع (AMS)
• ادم ریوی در ارتفاعات بالا (HAPE)
• ادم مغزی در ارتفاعات بالا (HACE)

بیماری حاد ارتفاع

علایم بیماری های ارتفاع که دارای خطر مرگ نیستند، بیماری حاد ارتفاع acute mountain sickness خوانده میشود. کوهنوردان و اسکی بازها در ارتفاع بالا در معرض این بیماری قرار می گیرند. نشانه های بیماری حاد ارتفاع با کم کردن ارتفاع کاهش می یابد. برای علایم سطح متوسط یک روز تاخیر قبل از صعود بیشتر می تواند باعث از بین رفتن این نشانه ها شود.

بیماری حاد ارتفاع حداقل خطر بین انواع بیماری ارتفاع را دارد. این بیماری تقریبا روی نیمی از افراد که بدون برنامه ریزی و استراحت کافی و هم هوایی از ارتفاع حدودی سطح دریا به ارتفاع 3500 متری می روند رخ می دهد.

بیماری های خطرناک ارتفاع

علایمی که در ارتفاع پدید می آیند را بایستی به شدت جدی گرفت، چرا که بعضی از مشکلات می توانند به بیماری های مرگ آور بیانجامند. یکی از واکنشهای خطرناک به ارتفاع به نام ادم مغزی ارتفاع بالا (high-altitude cerebral edema (HACE, شناخته میشود که مایعات در مغز جمع شده و عملکرد آن مختل می شود. یک بیمار مرتبط دیگر ادم ریوی high-altitude pulmonary edema است که HAPE  می تواند با یا بدون علایم هشدار دهنده اتفاق بیافتد. ادم ریوی باعث می شود که مایعات وارد ریه شوند. یک بیماری دیگر خونریزی شبکیه در ارتفاع بالا (HARH) است که می تواند باعث آسیب به چشم شود. کما و مرگ جدی ترین عواقب بیماری ارتفاع هستند.

بیماری ارتفاع بیشتر در افرادی اتفاق می افتد که سابقه قبلی این بیماری را داشته اند. درصورت صعود سریع احتمال آن بیشتر خواهد شد. اگر فشار تمرین در روزهای اول فشار ارتفاع زیاد باشد و شما قبل از صعود در ارتفاعات پایین زندگی کرده باشید نیز احتمال بروز بیماری افزایش خواهد یافت. چاقی و اضافه وزن نیز می تواند خطر بیماری ارتفاع را افزایش دهد. ژنتیک نیز می تواند باعث افزایش احتمال بیماری ارتفاع به خصوص در زمینه ادم ریوی شود.

7 علت ارتفاع زدگی در کوهنوردی

مهم ترین عامل ایجاد ارتفاع زدگی در کوهنوردی کمبود فشار هوا و به تبع آن کمبود اکسیژن می باشد. با این حال برخی از علل هستند که می توانند امکان بروز ارتفاع زدگی را تشدید کنند. در ادامه به این موارد می پردازیم:

عدم هم هوایی

هم هوایی به زبان ساده شامل فرآیند انطباق بدن با ارتفاعات بالاتر می شود. مکانیسم هم هوایی به طور کلی ساده است. شما با صعود تدریجی به ارتفاعات بلندتر بدنتان را در معرض کمبود اکسیژن قرار می دهید. این باعث تحریک تولید هموگلوبین و همچنین سایر انطباقات لازم برای فعالیت در ارتفاع بالا می شود که جلوی ارتفاع زدگی را خواهد گرفت. عدم هم هوایی به معنای آن است که به یک باره و بدون انجام این فرآیند در ارتفاعات بالاتر صعود کنید.

صعود بیش از حد سریع

یکی دیگر از عوامل ریسک ارتفاع زدگی صعود بیش از حد سریع می باشد. به طور کلی در فرآیند هم هوایی لازم است با سرعت آسان و بدون فشار حرکت کنید تا بدنتان انرژی لازم برای انطباق را داشته باشد. از طرف دیگر صعود با شدت و سرعت زیاد باعث می شود بدن به میزان بیشتری از اکسیژن نیاز پیدا کند و در نبود این اکسیژن مشکلات ناشی از ارتفاع نیز تشدید خواهد شد.

کم آبی

یکی دیگر از علل مهم ارتفاع زدگی کم آبی است. کم آبی باعث غلظت خون می شود که به نوبه خود اکسیژن رسانی به مکانیسم های بدن از جمله مغز، سیستم گوارش و عضلات را مختل خواهد کرد. از دیگر مشکلات تحت تاثیر کم آبی نیز می توانیم به خستگی زودرس در کوهنوردی اشاره کنیم.

اختلال در الکترولیت ها

الکترولیت ها برای فعالیت های مختلف بدن ضروری هستند و عدم تعادل الکترولیتی می تواند به مشکلات کلی بدن منجر شود. این مشکلات از جمله عدم کارکرد درست سیستم تغذیه ی بافتی است که می تواند بروز ارتفاع زدگی را مختل کند.

استرس اکسیداتیو

استرس اکسیداتیو عدم تعادل بین رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها در بدن شما است. مانی که رادیکال‌های آزاد بیش از حدی باشد که آنتی‌اکسیدان‌ها بتوانند متعادل بمانند، رادیکال‌های آزاد به بافت چربی، DNA و پروتئین‌های بدن آسیب وارد می کنند. پروتئین ها، لیپیدها و DNA بخش بزرگی از بدن شما را تشکیل می دهند، به طوری که آسیب به آن‌ها می تواند به تعداد زیادی از بیماری ها در طول زمان منجر شود. همین مورد می تواند باعث افزایش احتمال ارتفاع زدگی شود.

کوله پشتی سنگین

یکی دیگر از موارد تشدید شدت در کوهنوردی وزن کوله پشتی است. کوله پشتی سنگین تر به معنای شدیدتر شدن صعود است که در صورت فشار بیشینه توانایی بدن در انطباق با ارتفاع را به طور تصاعدی کاهش می دهد.

چاقی و اضافه وزن

اضافه وزن را می توان به عوامل ثانویه افزایش احتمال ارتفاع زدگی برشمرد. افراد چاق فشار معمولا به دلایلی مانند اضافه بار ناشی از وزن، شدت فشار بیشتری در کوهنوردی تحمل می کنند. این گروه ها به طور معمول دارای آمادگی جسمانی کمتری نیز می باشند که هر دو مورد می تواند باعث افزایش بروز ارتفاع زدگی شود.

6 نشانه بیماری ارتفاع (ارتفاع زدگی)

در زمانی که بدن در حال انطباق یافتن با ارتفاع هست این امکان وجود دارد که برخی از علایم آزاردهنده را تجربه کنید اما دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. اینها شامل ، تنفس سریع، کوتاه شدن نفس ها با افزایش شدت فعالیت، برشهای مقطعی در تنفس در زمان خواب، و ادرار متناوب هستند. دو نشانه آخر به دلیل کمبود سطح دی اکسید کربن رخ می دهد که انطباق مغز و کلیه را هدف گرفته اند.

نشانه های جدی تر نیز در این مسیر رخ می دهند.

نشانه های بیماری حاد ارتفاع حداقل 8 تا 36 ساعت پس از صعود پدید می آید.

نشانه های بیماری حاد ارتفاع شامل موارد زیر هستند:

1. سردردی که با مسکنهای بدون نسخه آرام نمی شود.
2. حالت تهوع یا استفراغ.
3. سرگیجه یا سبک سری.
4. خستگی و ضعف.
5. مشکل در خواب.
6. از دست دادن اشتها.

ادم مغزی ارتفاع بالا

به عنوان بدترین حالت بیماری ارتفاع توسط بسیاری از متخصصان شناسایی شده است. این بیماری معمولا پس از علایم بیماری حاد ارتفاع بروز می کند. نشانه های این بیماری ممکن است به طور فوری مشاهده نشوند چرا که ممکن است بیماری در شب شروع شود. به دلیل اثری که این بیماری روی مغز می گذارد این امکان وجود دارد که خود فرد درک درستی نسبت به بروز آن نیابد. علایم ادم مغزی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• بدتر شدن سردرد و استفراغ.
• راه رفتن به شکل گیج و تلوتلو خوردن.
• گیجی و سراسیمگی.
• فرسودگی.
• توهم تصویری. دیدن چیزهایی که واقعیت ندارند.
• تغییرات در توان تفکر.
• تغییرات در رفتار نرمال.
• کما در موارد پیشرفته.

ادم ریوی ارتفاع بالا

واکنش ریه ها به شرایط ارتفاع بالا که میتواند با یا بدون سایر علایم ارتفاع بروز کند. کمبود اکسیژن میتواند باعث شود که رگهای خونی تنگ و محدود شوند و باعث فشار بیشتر در رگهای خونی گردند. این مساله باعث می شود که مایع از رگهای خونی به درون ریه رسوخ کند. نشانه های بیماری ارتفاع به شکل ادم ریوی اغلب در شب پدید می آیند و با تقلا بدتر می شوند. نشانه های ادم ریوی شامل موارد زیر هست:

• سفتی یا پر بودن قفسه سینه.
• اوج خستگی.
• عدم توانایی در نفس کشیدن حتی در زمان استراحت.
• لبها و ناخنهای آبی یا کبود.
• سرفه، که می تواند همراه خلط صورتی باشد.
• تب – البته میزان آن کمتر از 38.5 درجه سانتیگراد است.
• نویز در هنگام نفس کشیدن با صداهای مانند زوزه و غل غل کردن.

تاری دید مهمترین علامت خونریزی شبکیه می باشد.

راه‌های تشخیص بیماری ارتفاع

شما باید بتوانید علایم اولیه بیماری ارتفاع را تشخیص دهید، چرا که عدم تشخیص یا تشخیص دیرهنگام میتواند خطرات جدی در ارتفاع بالا به همراه داشته باشد.

اگر تنها نشانه موجود شما، سردرد است باید صعود را متوقف کرده و از مسکن های بدون نسخه مانند ایبوپروفن استفاده کنید. اگر سردرد از بین نرفت یا سایر علایم بروز کرد، احتمالا بیماری ارتفاع حاد دچار شده اید. این بیماری بدون آزمایش قابل شناسایی می باشد.

ادم مغزی ارتفاع بالا می تواند راه رفتن در مسیر مستقیم را دشوار کند، و در نحوه تفکر و شخصیت اختلال ایجاد کرده و باعث توهم شود. اگر شخصی در ارتفاع بالا این علایم را نشان داد می بایست فرض بر این گذاشته شود که ادم ریوی بروز کرده است. فرد با این علایم باید به سرعت ارتفاع کم کند و به مراقبت پزشکی برسد. تست MRI یکی از راههایی است که می تواند ورم مغزی را تشخیص دهد.

تشخیص ادم ریوی ارتفاعات بالا می تواند در مراحل اولیه دشوار باشد و شاید تنها علامت در اینجا خستگی است. علایم نگران کننده شامل سرفه خشک ، ضربان بالای قلب ، (بیش از صد بار در دقیقه) و تنگی نفس در زمان استراحت است. گوش کردن به صدای ریه با گوشی پزشکی ممکن است صدای ناهنجار ریه را مشخص کند. سطح اکسیژن خون کمتر از میزان مورد انتظار در ارتفاع مدنظر خواهد بود. اشعه ایکس ممکن است پرشدن ریه از مایع را مشخص نماید. خونریزی شبکیه را نیز یک پزشک می تواند به وسیله افتالموسکوپ تشخیص دهد.

مدت زمان پیش بینی شده بیماری ارتفاع

اگر شما در حال صعود هستید و به ارتفاعی که در آن احساس راحتی می کنید باز نگردید علایم ممکن است خطرناکتر و مرگ آور شوند. نشانه های بیماری حاد ارتفاع پس از دو یا سه روز استراحت در ارتفاع پایینتر از بین می روند. از بین رفتن علایم بیماری های ادم ریوی و مغزی گاها به هفته ها زمان و مراقبت پزشکی نیاز دارد.

پیش گیری از ارتفاع زدگی

تغییر تدریجی در ارتفاع می تواند باعث شود که بدنتان به محیط با اکسیژن کمتر عادت کرده و احتمال درگیر شدن با انواع بیماری ارتفاع کاهش یابد. نرخ انطباق افراد متفاوت می باشد، اما به طور کلی چهار راهنما برای صعود بالای 3300 متری وجود دارند:

• ارتفاع خود را هر شب بیش از سیصد متر افزایش ندهید.
• هر دفعه که ارتفاع شما بیش از سه هزار فوت یا نهصد متر تغییر کرد، شب دوم پیش از آنکه به ارتفاع بالاتر بروید در همان ارتفاع بگذرانید.
• فشار فیزیکی را در طول اولین روزهای صعود در ارتفاع در یک سطح منطقی محدود کنید. به بیان دیگر با سرعت آسان صعود کنید.
• در طول فعالیت در ارتفاع مقدار زیادی آب بنوشید.
• از غذاهای زودهضم و با انرژی استفاده کنید.

اگر علایم بیماری ارتفاع بروز کرد، با متوقف کردن صعود یا فرود به ارتفاع پایینتر می توانید شرایط را کنترل کنید.

نشانه های متوسط انطباق با ارتفاع مانند سردرد را می توان با استفاده از ایبوپروفن کنترل یا متوقف کرد.

اگر سابقه قبلی بیماری ارتفاع دارید بهتر است قبل از مراجعه به ارتفاع با پزشک مشورت کنید تا گزینه دارویی برای شما در نظر گرفته شود. یکی از این داروها استازولامید و دیگری دگزامتازون می باشند. استازولامید می تواند باعث تکرر ادرار و حس مزه فلز در دهان شود.

اگر قبلا سابقه ادم ریوی داشته اید ممکن است لازم باشد از نیفدیپین (Procardia) یا داروی استنشاقی سالمترول salmeterol و یا هر دو در ارتفاعات بالاتر استفاده کنید. این داروها می توانند الگوی جریان خون در ریه ها را پایدار کنند.

درمان ارتفاع زدگی

اولین قانون برای درمان بیماری حاد ارتفاع متوقف کردن صعود تا زمانی است که نشانه ها به طور کامل از بین رفته باشند. اگر نشانه ها حادتر شده یا علایم ادم ریوی و مغزی بروز کنند باید با سرعت هر چه بیشتر به ارتفاع پایینتر بازگشت. گاها حتی این کار باید در نیمه شب هم صورت پذیرد. ماندن در ارتفاع یا ادامه دادن صعود به بدتر شدن علایم و شرایط منجر خواهد شد.

به همراه رفتن در ارتفاع پایین می توان از داروهای مسکن و استراحت برای بهبودی بهره برد. مصرف استازولامید می تواند به ریکاوری سرعت بخشد. این دارو باعث بالانس محیط شیمیایی بدن شده و نفس کشیدن را راحتتر می کند.

اگر شرایط به گونه ای است که امکان فرود سریع نیست، استفاده از اکسیژن کمکی و دگزامتازون می تواند جلوی پیشرفت بیماری را بگیرد. استفاده از محفظه فشار قابل حمل نیز از راههای دیگر کنترل بیماریست. راههای درمانی در ادم ریوی نیز می تواند شامل اکسیژن کمکی و نیفدیپین باشد.

قرص ارتفاع زدگی

به نقل از ultimatekilimanjaro پنج دارو وجود دارد که از آنها برای هم هوایی یا درمان ارتفاع زدگی استفاده میشود. در ادامه مطلب به این داروها خواهیم پرداخت:

1. ایبوپروفن (ژلوفن، ادویل)

ایبوپروفن را به عنوان دارویی که اغلب به عنوان مسکن استفاده می شود، می شناسید. همین قرص می تواند علائم ارتفاع زدگی را نیز کاهش دهد.

در ارتفاعات بالا، برای کوهنوردان معمولاً سردردهایی با شدت های مختلف تجربه می شود. این ناشی از عوامل التهابی است که منجر به نشت رگ‌های خونی و تجمع مایع در مغز می‌شود و باعث فشار در جمجمه می‌شود. ایبوپروفن، یک داروی ضد التهابی، با کاهش تورم و التهاب عمل می کند.

ایبوپروفن به سرعت جذب می شود و به طور کلی به خوبی تحمل می شود. محققان دریافتند کسانی که ایبوپروفن مصرف می‌کنند کمتر از کسانی که دارونما مصرف می‌کنند به بیماری کوهستانی حاد مبتلا می‌شوند.

دوز توصیه شده 600 میلی گرم هر 8 ساعت است.

2. استازولامید (Diamox)

محبوب ترین و موثرترین دارو استازولامید است که با نام تجاری نیز Diamox شناخته می شود. این دارو با اسیدی کردن خون عمل می کند. اسیدوز متابولیک حاصل به عنوان یک محرک تنفسی عمل می کند، تهویه را افزایش می دهد و اکسیژن رسانی شریانی را بهبود می بخشد. به عبارت دیگر، باعث می شود با سرعت بیشتری نفس بکشید که باعث افزایش سطح اکسیژن در بدن شما می شود.

دوز استاندارد 125 تا 250 میلی گرم هر 12 ساعت یا 500 میلی گرم در روز است. باید 24 ساعت قبل از صعود شروع شود و در طول سفر ادامه یابد. دیاموکس 75 درصد در پیشگیری از AMS موثر است.

3. دگزامتازون

ادم مغزی در ارتفاع بالا یک شکل جدی از بیماری ارتفاع است که در آن مغز متورم می شود و به درستی کار نمی کند.

دگزامتازون یک هورمون استروئیدی قوی است که به عنوان یک عامل ضد التهابی برای درمان ادم مغز عمل می کند. در حالی که استازولامید بیماری ارتفاع را با کمک به سازگاری درمان می کند، دگزامتازون فقط علائم را درمان می نماید. باز هم، دگزامتازون هیچ تاثیری روی خود هم هوایی ندارد، فقط علائم را بهبود می دهد. بنابراین، فردی که از دگزامتازون به عنوان درمان استفاده می کند، نباید به صعود ادامه دهد. این دارو باید برای تسکین علائم در حین حفظ ارتفاع یا بهتر است در هنگام فرود استفاده شود.

دگزامتازون به طور معمول به عنوان یک عامل پیشگیری کننده برای AMS یا HAPE توصیه نمی شود، اما ممکن است یک عامل پیشگیری کننده ایده آل برای کاهش خطر HAPE و AMS در افراد حساس به HAPE باشد.

دوز توصیه شده 4 میلی گرم با فاصله 6 ساعت است. افراد معمولاً در عرض حدود 6 ساعت بهبودی در علائم را تجربه می کنند.

4. سیلدینافیل

رفتن در ارتفاع بالا باعث انقباض عروق خونی می شود که به آن انقباض عروق ریوی می گویند. این امر نیاز به قلب را افزایش می دهد که می تواند منجر به نارسایی قلبی شود. همچنین فشار شریان ریوی را افزایش می‌دهد که می‌تواند باعث نشت مایع از رگ‌های خونی در ریه‌ها شود – یک وضعیت بالقوه کشنده به نام ادم ریوی در ارتفاع بالا (HAPE) که قبلا پیرامون آن صحبت کردیم.

سیلدینافیل به عنوان یک گشاد کننده عروق عمل می کند. رگ های خونی را شل می کند و اجازه می دهد خون بیشتری آزادانه در رگ ها جریان یابد. این کار با انقباض ناشی از ارتفاع زیاد مقابله می کند و در نتیجه فشار روی قلب و ریه ها را کاهش می دهد. در اصطلاح پزشکی، فشار شریان ریوی و تشکیل مایع ادم ریوی را کاهش می دهد، بنابراین خطر نارسایی قلبی و HAPE را کاهش خواهد داد.

علاوه بر این، این دارو می تواند اکسیژن رسانی به عضلات را بهبود بخشد و استقامت بدنی را افزایش دهد. محققان دریافتند که ویاگرا “به طور قابل توجهی معیارهای عملکرد قلبی عروقی و ورزش” شرکت کنندگان را بهبود بخشید و بازده آنها را تا 45 درصد بهبود بخشید.

دوز توصیه شده سیلدنافیل 50 میلی گرم هر هشت ساعت است.

5. نیفدیپین

مشابه سیلدینافیل است اما دارویی کم‌قدرت است که فشار شریان ریوی را نیز کاهش می‌دهد. مسدود کننده کانال کلسیم دی هیدروپیریدین بیشتر برای درمان فشار خون بالا استفاده می شود. نیفدیپین شریان ریوی را باز می کند که باعث کاهش سفتی قفسه سینه شده و تنفس را آسان می کند. این دارو بیشتر برای ادم ریوی کاربرد دارد.

دوز توصیه شده 20 میلی گرم کپسول آهسته رهش هر 8 ساعت یا 30 میلی گرم کپسول آهسته رهش هر 12 ساعت است.

بهبودی بیماری ارتفاع

بهبودی بیماری ارتفاع بستگی به شدت بیماری و سرعت بازگشت به ارتفاعات پایینتر دارد. در بسیاری از موارد چند روز پس از بازگشت علایم برطرف شده و امکان ادامه فعالیت میسر می شود.

منبع : مجله سلامت دانشگاه هاروارد.