آیا دویدن اعتیادآور است؟ بررسی علمی پدیده نشئگی دویدن

دویدن یکی از محبوب‌ترین ورزش‌های هوازی است که بسیاری از افراد آن را نه‌تنها برای تناسب‌اندام، بلکه به‌عنوان یک روش برای کاهش استرس و بهبود سلامت روان انجام می‌دهند. اما آیا دویدن می‌تواند به اعتیاد تبدیل شود؟ بسیاری از دوندگان خود را “معتاد” به دویدن می‌دانند، اما از نظر علمی و روانشناختی، آیا این وابستگی می‌تواند مشکلاتی به همراه داشته باشد؟ در این مقاله به بررسی این موضوع از دیدگاه علمی، روان‌شناختی و اجتماعی می‌پردازیم.

مکانیسم‌های بیولوژیکی اعتیاد به دویدن

یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث می‌شود افراد به دویدن وابسته شوند، تغییرات شیمیایی در مغز است. فعالیت‌های هوازی مانند دویدن باعث آزاد شدن اندورفین‌ها و سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین می‌شوند. این ترکیبات نه‌تنها به کاهش درد کمک می‌کنند، بلکه حس شادی و رضایت را نیز افزایش می‌دهند. این اثر به‌عنوان “نشئگی دونده” (Runner’s High) شناخته می‌شود، پدیده‌ای که دوندگان طولانی‌مدت آن را تجربه می‌کنند و باعث می‌شود دوباره به دویدن روی بیاورند.

طبق مطالعه‌ای که در مجله روانشناسی ورزش و تمرین منتشر شده، ورزش منظم باعث فعال شدن مسیرهای پاداش در مغز می‌شود که مشابه مکانیزم‌های مشاهده‌شده در اعتیاد به مواد مخدر است. این یافته‌ها نشان می‌دهند که دویدن ممکن است تأثیری مشابه سایر اعتیادهای رفتاری داشته باشد.

نشئگی دویدن (Runner’s High) چیست؟

نشئگی دویدن یک حالت سرخوشی و آرامش است که دوندگان بعد از یک تمرین طولانی یا شدید تجربه می‌کنند. این پدیده به دلیل ترشح میزان زیادی از اندورفین‌ها، دوپامین و اندوکانابینوئیدها در مغز رخ می‌دهد. تحقیقات نشان داده‌اند که این مواد شیمیایی اثرات ضد درد دارند و می‌توانند سطح استرس را کاهش دهند، که منجر به احساس لذت و آرامش می‌شود.

ویژگی‌های نشئگی دویدن:

• احساس شادی و سرخوشی
• کاهش درد و افزایش تحمل فیزیکی
• کاهش استرس و اضطراب
• افزایش تمرکز و وضوح ذهنی

طبق مطالعه‌ای که در مجله روانشناسی ورزش و تمرین منتشر شده، ورزش منظم باعث فعال شدن مسیرهای پاداش در مغز می‌شود که مشابه مکانیزم‌های مشاهده‌شده در اعتیاد به مواد مخدر است. این یافته‌ها نشان می‌دهند که دویدن ممکن است تأثیری مشابه سایر اعتیادهای رفتاری داشته باشد.

اعتیاد به دویدن یا وابستگی سالم؟

تمایز بین اعتیاد به دویدن و یک عادت سالم بسیار مهم است. دوندگان حرفه‌ای ممکن است ساعت‌های زیادی را به تمرین اختصاص دهند، اما این الزاماً به معنای اعتیاد نیست. اعتیاد به دویدن زمانی رخ می‌دهد که فرد نتواند تمرین را متوقف کند، حتی اگر این امر باعث آسیب جسمی، مشکلات روانی یا اختلال در زندگی اجتماعی او شود.

چرا هنگام دویدن حالت تهوع می‌گیریم؟ علل، مکانیزم و راهکارهای علمی

ماراتن تفلیس؛ راهنمای دویدن در قلب گرجستان و تجهیزات لازم

نشانه‌های اعتیاد به دویدن:

• تجربه اضطراب، افسردگی یا تحریک‌پذیری در صورت از دست دادن تمرین
• نادیده گرفتن آسیب‌های جسمی و ادامه تمرین با وجود درد
• برنامه‌ریزی تمامی فعالیت‌های روزانه بر اساس زمان دویدن
• افزایش بی‌رویه مسافت و شدت تمرین برای دستیابی به همان احساس رضایت اولیه
• کاهش عملکرد ورزشی به دلیل تمرین بیش‌ازحد و نادیده گرفتن روزهای استراحت

تفاوت میان وابستگی سالم و اعتیاد بیمارگونه

بر اساس تحقیقاتی که در مجله پزشکی ورزش و تناسب‌اندام منتشر شده، وابستگی سالم به ورزش باعث بهبود کیفیت زندگی می‌شود، درحالی‌که اعتیاد بیمارگونه می‌تواند به استرس، خستگی مفرط و آسیب‌های جسمی منجر شود. نکته کلیدی در اینجا این است که آیا فرد در انتخاب انجام ندادن تمرین احساس آزادی دارد یا خیر. در یک وابستگی سالم، فرد می‌تواند بدون احساس گناه یا اضطراب استراحت کند، اما در اعتیاد بیمارگونه، عدم تمرین باعث ناراحتی شدید و حتی افسردگی می‌شود.

عوامل روانشناختی مؤثر بر اعتیاد به دویدن

بسیاری از دوندگان از دویدن به‌عنوان یک روش مقابله‌ای برای استرس و احساسات منفی استفاده می‌کنند. درحالی‌که ورزش می‌تواند یک ابزار عالی برای بهبود سلامت روان باشد، اما اتکا بیش‌ازحد به آن می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل عمیق‌تر باشد. به گفته ماریا آسپلوند، روانشناس ورزشی، “دویدن می‌تواند درمانی باشد، اما خودِ درمان نیست. افراد به بیش از یک مکانیسم مقابله‌ای برای مدیریت زندگی نیاز دارند.”

همچنین، فرهنگ رسانه‌های اجتماعی و هشتگ‌هایی مانند #NoDaysOff باعث تشویق افراد به تمرین بی‌وقفه می‌شوند. این فرهنگ می‌تواند احساس گناه در روزهای استراحت ایجاد کرده و منجر به وابستگی ناسالم به دویدن شود.

پیامدهای منفی اعتیاد به دویدن

۱. آسیب‌های جسمی: تمرین بیش‌ازحد بدون استراحت کافی می‌تواند منجر به آسیب‌های شدیدی مانند شکستگی‌های استرسی، التهاب تاندون و کاهش ایمنی بدن شود.

۲. مشکلات روحی و احساسی: وابستگی ناسالم به دویدن می‌تواند به افزایش اضطراب و افسردگی منجر شود، به‌ویژه زمانی که فرد قادر به انجام تمرین نیست. همچنین، تحقیقات نشان داده‌اند که برخی افراد به دلیل وابستگی شدید به ورزش، دچار اختلالات غذایی می‌شوند.

۳. تأثیر بر روابط اجتماعی: افرادی که به دویدن اعتیاد دارند ممکن است فعالیت‌های اجتماعی و خانوادگی را کنار بگذارند، زیرا احساس می‌کنند باید همیشه تمرین کنند. این می‌تواند به انزوای اجتماعی و مشکلات در روابط بین فردی منجر شود.

چگونه از اعتیاد به دویدن جلوگیری کنیم؟

برای حفظ تعادل سالم میان تمرین و زندگی، رعایت این نکات می‌تواند مفید باشد:

• تنوع در تمرینات: به‌جای دویدن مداوم، تمرینات دیگری مانند یوگا، شنا یا تمرینات قدرتی را در برنامه خود بگنجانید.
• برنامه‌ریزی استراحت: روزهای استراحت را جدی بگیرید و از مزایای آن برای بهبود عملکرد خود بهره ببرید.
• ذهن‌آگاهی و مدیتیشن: تمرینات ذهنی مانند اسکن بدن و مدیتیشن می‌توانند به شما کمک کنند تا ارتباط بهتری با بدن خود برقرار کنید.
• مشورت با متخصص: در صورت مشاهده نشانه‌های اعتیاد، بهتر است با یک روانشناس یا متخصص ورزشی مشورت کنید.
• کاهش وابستگی به ابزارهای اندازه‌گیری: حذف ردیاب‌های دویدن و عدم وابستگی به اعداد می‌تواند به کاهش فشار روانی کمک کند.

جمع‌بندی

درحالی‌که دویدن فواید بی‌شماری برای سلامت جسمی و روانی دارد، اما در برخی موارد می‌تواند به اعتیاد تبدیل شود. این اعتیاد معمولاً زمانی رخ می‌دهد که فرد نتواند از تمرین فاصله بگیرد و زندگی او به‌طور کامل حول محور دویدن شکل بگیرد. تحقیقات نشان داده‌اند که وابستگی بیش‌ازحد به دویدن می‌تواند اثرات منفی جسمی، روانی و اجتماعی داشته باشد.

بنابراین، مهم است که دوندگان رابطه‌ای سالم و انعطاف‌پذیر با این ورزش داشته باشند. هدف از ورزش باید بهبود کیفیت زندگی باشد، نه ایجاد فشار و استرس بیشتر. داشتن تعادل میان تمرین، استراحت و سایر جنبه‌های زندگی کلید حفظ یک سبک زندگی سالم و پایدار است.

جدول مقایسه‌ای نشئگی دویدن و اعتیاد به دویدن

این جدول به طور جامع تفاوت‌های بین نشئگی دویدن که یک پدیده طبیعی و سالم است و اعتیاد به دویدن که می‌تواند خطرات جسمی و روانی داشته باشد را نشان می‌دهد.