قله کرماکوه؛ آسانترین 4000 متری منطقه علم‌کوه و تخت‌سلیمان

قله‌ی کرماکوه (Qurma Kuh) یکی از شاخص‌ترین و در عین حال در دسترس‌ترین قلل چهارهزار متری رشته‌کوه‌های علم‌کوه و تخت‌سلیمان در البرز مرکزی است. این قله در بخش کلاردشت از استان مازندران و در محدوده‌ی مراتع نشتارود قرار دارد. با ارتفاعی حدود ۴۰۲۰ تا ۴۰۳۰ متر از سطح دریا، کرماکوه مرز طبیعی شمالی مجموعه علم‌کوه را شکل می‌دهد و از نظر موقعیت، آخرین قله‌ی بلند در شمال این زون کوهستانی محسوب می‌شود.

این قله بر روی خط‌الرأسی شمالی–جنوبی واقع شده که از جنوب به قله‌ی آینه‌سرا و از شمال به کلجاران، سیاه‌قوک، رستم‌نیش، دندان اژدها و نهایتاً به قله‌ی باشکوه تخت‌سلیمان و علم‌کوه منتهی می‌شود. جایگاه کرماکوه در این زنجیره باعث شده که در بسیاری از پیمایش‌های طولی البرز مرکزی، به‌ویژه در برنامه‌های فنی یا زمستانی، نقش یک نقطه‌ی کلیدی را ایفا کند.

ویژگی‌های کلی منطقه

منطقه‌ی تخت‌سلیمان و علم‌کوه یکی از مرتفع‌ترین و زیباترین بخش‌های رشته‌کوه البرز مرکزی است؛ ناحیه‌ای که با وجود بیش از ۲۰ قله‌ی بالای ۴۰۰۰ متر، در زمره‌ی بلندترین مناطق ایران قرار دارد. کرماکوه در شمالی‌ترین قسمت این مجموعه واقع شده و از نظر دسترسی، نسبت به سایر قله‌ها شرایط ساده‌تری دارد. همین موضوع باعث شده تا کرماکوه به یکی از مقاصد محبوب برای کوهنوردانی بدل شود که می‌خواهند نخستین تجربه‌ی صعود به ارتفاع بالای چهار هزار متر را بدون نیاز به کار فنی و تجهیزات پیچیده کسب کنند.

از نظر تقسیمات طبیعی، این منطقه از شمال به شهرهای چالوس، تنکابن و سلمانشهر، از شرق به دره‌ی چالوس، از جنوب به مناطق طالقان و الموت و از غرب به دره‌ی سه‌هزار و کلاردشت محدود می‌شود. این موقعیت باعث می‌شود در روزهای صاف، از فراز کرماکوه بتوان مناظری گسترده از دریای خزر در شمال و قله‌های مرتفع البرز در جنوب را تماشا کرد.

ساختار زمین‌شناسی و پدیده‌های طبیعی

دامنه‌های جنوبی کرماکوه عمدتاً از سنگ‌های رسوبی و آهکی تشکیل شده‌اند و در بخش‌هایی فسیل‌های متعددی در میان لایه‌ها مشاهده می‌شود؛ موضوعی که اهمیت دیرینه‌شناسی منطقه را افزایش داده، هرچند تاکنون بررسی‌های علمی گسترده‌ای در این زمینه انجام نشده است.

در ارتفاع حدود ۲۵۰۰ متری، یک برف‌چال عظیم وجود دارد که حتی در اواخر تابستان نیز برف در آن باقی می‌ماند. شیب تند یال‌های جنوبی و غربی قله در کنار ناهمواری‌های سنگی باعث می‌شود بخش‌هایی از مسیر نیازمند دقت و آمادگی جسمانی باشد.

از سوی دیگر، چشمه‌های متعددی در مسیرهای منتهی به کرماکوه جاری‌اند. از جمله‌ی مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به چشمه‌ی پایین‌تر از گوسفندسرا و چشمه‌ی دامنه‌ی چپ دره‌ی بریر اشاره کرد. با این حال در ارتفاعات بالاتر از سه هزار متر منابع آب به‌ندرت یافت می‌شود و کوهنوردان باید آب مورد نیاز خود را از چشمه‌های پایین‌دست تأمین کنند.

باتوم یا بدون باتوم؟ بررسی علمی تأثیر باتوم کوهنوردی روی سرعت و مفاصل

عینک TR90 چیست؟ راهنمای انتخاب فریم‌های فوق‌سبک و انعطاف‌پذیر

جایگاه اقلیمی و آب‌وهوا

کرماکوه در اقلیم کوهستانی مرطوب البرز شمالی قرار دارد. زمستان‌های طولانی و برفی، تابستان‌های خنک و بهار پرآب از ویژگی‌های شاخص این منطقه است. مه‌گرفتگی‌های شدید در روزهای گرم تابستان، یکی از چالش‌های همیشگی صعود است و دید افقی را به شدت کاهش می‌دهد. به طور معمول، اواخر خرداد تا اوایل تیرماه بهترین زمان برای صعود تابستانی به این قله است. در این بازه، برف‌های سنگین یال‌ها ذوب شده و شرایط هوا نسبتاً پایدار است.

در زمستان اما کرماکوه چهره‌ای کاملاً متفاوت دارد. بادهای سرد شمالی و ریزش برف‌های متناوب، مسیر را کاملاً یخ‌زده می‌کند. با این حال نسبت به سایر قلل تخت‌سلیمان، خطر بهمن در کرماکوه کمتر است و به همین دلیل، یکی از گزینه‌های مناسب صعود زمستانی در منطقه محسوب می‌شود.

اهمیت کرماکوه در پیمایش‌های منطقه علم‌کوه

از دیدگاه فنی و جغرافیایی، کرماکوه نقطه‌ای استراتژیک میان دو جبهه‌ی مهم منطقه به شمار می‌رود. مسیرهای متعددی از این قله به سمت قلل کلجاران، رستم‌نیش، تخت‌سلیمان و حتی گرده‌ی آلمان‌ها امتداد دارند. بسیاری از پیمایش‌های فنی از جبهه‌ی شمالی علم‌کوه با گذر از کرماکوه آغاز یا پایان می‌یابند.

بر فراز این قله چشم‌اندازی خیره‌کننده از تمامی قلل البرز مرکزی به‌ویژه علم‌کوه، تخت‌سلیمان، سیاه‌کمان، آزادکوه و حتی دماوند در افق دور دیده می‌شود. این دید وسیع، خود یکی از انگیزه‌های بزرگ صعود برای کوهنوردان است.

مسیرهای صعود به قله کرماکوه

قله کرماکوه با وجود ارتفاع بالای ۴۰۰۰ متر، از نظر دسترسی نسبتاً آسان‌تر از سایر قله‌های منطقه تخت‌سلیمان و علم‌کوه است. مسیرهای اصلی صعود به این قله چهار مورد هستند که در ادامه به تفصیل معرفی می‌شوند.

۱. مسیر جنوبی (جبهه جنوب شرقی – مسیر بریر)

این مسیر، متداول‌ترین و نزدیک‌ترین راه صعود به قله است. آغاز مسیر از گوسفندسرای بالایی بریر در منطقه کلاردشت می‌باشد. از آنجا با شیب نسبتاً ملایم وارد دره‌ای زیبا با پوشش گیاهی متراکم می‌شویم. پس از حدود دو ساعت پیمایش، در ارتفاع ۲۵۰۰ متری به برف‌چال بزرگ می‌رسیم که حتی در تابستان نیز لایه‌هایی از برف دارد.
در ادامه با صعود به یال اصلی و عبور از بخش‌های سنگی و شن‌اسکی، پس از حدود ۵ تا ۶ ساعت کوهپیمایی به قله می‌رسیم.
ویژگی این مسیر:

• نیاز نداشتن به کار فنی
• مناسب برای صعود تابستانی
• وجود منابع آب تا حدود ۲۸۰۰ متری
• مناظر زیبا از دره بریر و جنگل‌های کلاردشت

۲. مسیر شمالی (از دره جمرد و کاسکول)

این مسیر از مناطق شمالی تخت‌سلیمان آغاز می‌شود و به دلیل عبور از دره‌های عمیق و پوشیده از گیاهان جنگلی، از زیباترین اما دشوارترین مسیرهاست. پیمایش این راه در تابستان بسیار دیدنی است ولی به‌دلیل شیب زیاد و نبود مسیر پاکوب مشخص، بیشتر مناسب کوهنوردان با تجربه و تیم‌های اکتشافی است.

۳. مسیر غربی (از گردنه پرو و کرماکوه کوچک)

مسیر گردنه پرو که از مسیر قله کالاهو و کرماکوه کوچک می‌گذرد، یکی از مسیرهای طولانی‌تر ولی فنی‌تر است. در این مسیر کوهنورد باید از چند یال سنگی عبور کند و در بخش‌هایی با شن‌اسکی و قلوه‌سنگ درگیر می‌شود. صعود از این مسیر معمولاً برای برنامه‌های پیمایش طولی خط‌الرأس‌های منطقه استفاده می‌شود.

۴. مسیر شرقی (از منطقه سایدیم)

این مسیر در سال‌های اخیر توسط گروه‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته و در گزارش‌های صعود جدید نیز به عنوان یک مسیر تازه‌گشایی‌شده ذکر می‌شود. شروع مسیر از دره سایدیم است و پس از عبور از دره‌ها و چشمه‌ی کُکرَک، کوهنورد به ارتفاعات بالاتر و یال نهایی می‌رسد. این مسیر چشم‌اندازهای فوق‌العاده‌ای از قلل رستم‌نیش، تخت‌سلیمان و علم‌کوه دارد.
بر اساس گزارش‌های میدانی، صعود از مسیر سایدیم حدود ۵ ساعت تا قله و ۴ تا ۵ ساعت برای بازگشت زمان نیاز دارد.

نکات فنی و ایمنی صعود

• مدت زمان کل برنامه: حدود ۱۰ تا ۱۱ ساعت (رفت و برگشت)
• طول مسیر صعود: تقریباً ۸ کیلومتر
• اختلاف ارتفاع: حدود ۱۶۰۰ متر از نقطه شروع تا قله
• نقاط کمپ مناسب: اطراف گوسفندسرا یا برف‌چال در ارتفاع ۲۶۰۰ متری
• شرایط باد: یال‌های بالایی اغلب بادخیز و سرد هستند، به‌ویژه در بعدازظهر
• تجهیزات ضروری: کفش کوهپیمایی مقاوم، بادگیر ضدآب، باتوم، عینک آفتابی، کرم ضدآفتاب، و دستکش سبک

در بخش‌هایی از یال، مسیر سنگی و ناپایدار است. برای جلوگیری از لغزش در مسیر شن‌اسکی، استفاده از باتوم و گام‌برداری با زاویه مناسب ضروری است. همچنین در فصل بهار، احتمال وجود توده‌های برف ذوب‌نشده در مسیر وجود دارد که باید با دقت از آن‌ها عبور کرد.

پوشش گیاهی و جانوری

پوشش گیاهی منطقه تا ارتفاع حدود ۳۰۰۰ متری شامل درختان بلوط، ممرز، آلوچه جنگلی و گونه‌های متنوع گیاهان دارویی مانند گلپر، آویشن، پونه و گل گاوزبان است. از آن پس، فضای گیاهی جای خود را به بوته‌های کوتاه مرتعی و گیاهان مقاوم به سرما می‌دهد.

در مسیر کرماکوه، می‌توان گونه‌هایی از پرندگان کوهستانی، کبک، مارمولک، روباه و خرگوش وحشی را مشاهده کرد. همچنین در برخی نواحی آثار حضور خرس قهوه‌ای گزارش شده است؛ به همین دلیل کوهنوردان باید از نگهداری مواد غذایی بیرون از چادر خودداری کنند.

شرایط آب و هوایی و زمان مناسب صعود

• بهترین زمان صعود: اواخر خرداد تا اوایل تیرماه
• صعود زمستانی: امکان‌پذیر ولی نیازمند تجربه‌ی حرکت در برف و مه است
• دمای تقریبی تابستان: بین ۱۰ تا ۲۰ درجه در ارتفاع بالا
• دمای زمستان: بین منفی ۱۵ تا منفی ۲۰ درجه در قله

در فصل تابستان هوای منطقه اغلب مه‌آلود و غیرقابل پیش‌بینی است. وجود ابرهای ارتفاع پایین می‌تواند دید افقی را به کمتر از ۲۰ متر کاهش دهد. به همین دلیل داشتن GPS و ترک مسیر از اهمیت زیادی برخوردار است.

دیدنی‌ها و جاذبه‌های پیرامون

در مسیر کرماکوه، چند نقطه دیدنی طبیعی وجود دارد:

• آبشار هزارچشمه در مسیر پایین‌دست دره بریر
• چشمه‌های مسیر سایدیم و ککرک با آب زلال و سرد
• مناظر خط‌الرأس تخت‌سلیمان که از قله به‌خوبی دیده می‌شوند
• قله‌های مجاور: کلجاران، رستم‌نیش، دندان اژدها، تخت‌سلیمان و علم‌کوه

جمع‌بندی و پیشنهاد موج‌کوه

کرماکوه یکی از بهترین گزینه‌ها برای کوهنوردانی است که می‌خواهند وارد دنیای قلل بالای ۴۰۰۰ متر شوند. مسیرهای متنوع، چشم‌اندازهای شگفت‌انگیز و دسترسی نسبتاً آسان باعث شده این قله در سال‌های اخیر محبوبیت زیادی پیدا کند. با این حال نباید فراموش کرد که شرایط متغیر آب‌وهوا، مسیرهای سنگی و نبود پناهگاه در منطقه، لزوم آمادگی کامل و تجهیزات مناسب را یادآور می‌شود.