گردشگری ورزشی؛ سفری که فقط تماشا نیست، تجربه است!

در جهان امروز، سفر دیگر فقط تماشای مناظر زیبا یا بازدید از بناهای تاریخی نیست. مفهوم گردشگری دستخوش تحولی اساسی شده و حالا انسان‌ها به دنبال تجربه‌های متفاوت، چالش‌برانگیز و گاه حتی آدرنالینی هستند. در این میان، گردشگری ورزشی به عنوان یکی از پررشدترین شاخه‌های صنعت گردشگری، طرفداران زیادی پیدا کرده است. اما این اصطلاح دقیقاً به چه معناست؟ چرا این‌قدر محبوب شده؟ و چه کشورها و مناطقی در صدر مقاصد گردشگری ورزشی قرار دارند؟

گردشگری ورزشی چیست؟

گردشگری ورزشی به سفرهایی گفته می‌شود که هدف اصلی آن‌ها شرکت در رویدادهای ورزشی (چه به‌عنوان شرکت‌کننده، چه تماشاچی) یا انجام فعالیت‌های ورزشی تفریحی در مقصد سفر است. این نوع گردشگری می‌تواند بسیار متنوع باشد؛ از سفر به جام جهانی فوتبال گرفته تا کوهنوردی در آلپ، اسکی در آلپاین، ماراتن‌های شهری، غواصی در آب‌های فیروزه‌ای مالدیو یا دوچرخه‌سواری در جاده‌های کوهستانی تبت.

چرا گردشگری ورزشی مهم است؟

گردشگری ورزشی یکی از پویاترین و رو‌به‌رشدترین شاخه‌های صنعت گردشگری است که تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد، سلامت جامعه و توسعه پایدار دارد. طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، حدود ۱۰٪ از کل سفرهای بین‌المللی با هدف شرکت در فعالیت‌های ورزشی انجام می‌شود. این رقم، سهم قابل‌توجهی از گردش مالی سالانه صنعت توریسم را شامل می‌شود؛ به‌طوری‌که فقط در سال ۲۰۱۹، گردشگری ورزشی بیش از ۴۵۰ میلیارد دلار درآمد جهانی ایجاد کرده است. این اعداد نشان می‌دهند که ورزش، دیگر فقط سرگرمی نیست، بلکه ابزاری جدی برای تقویت اقتصاد گردشگری محسوب می‌شود.

اهمیت گردشگری ورزشی تنها به جنبه‌های اقتصادی آن محدود نمی‌شود. این نوع گردشگری نقش کلیدی در ارتقای سلامت عمومی نیز دارد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که سفرهای ورزشی (مثل سفر برای شرکت در ماراتن، کوهنوردی، یا کمپ تمرینی) می‌توانند سطح فعالیت بدنی افراد را تا ۳ برابر بیشتر از سفرهای تفریحی عادی افزایش دهند. این امر به بهبود سلامت قلب، کاهش اضطراب، و افزایش احساس شادی در افراد منجر می‌شود. از طرفی، بسیاری از جوامع محلی از طریق گردشگران ورزشی با فرهنگ‌های جدید آشنا می‌شوند و انگیزه بیشتری برای مشارکت در فعالیت‌های بدنی پیدا می‌کنند.

در نهایت، گردشگری ورزشی می‌تواند ابزاری مؤثر برای توسعه پایدار در مناطق کم‌برخوردار باشد. مناطق کوهستانی یا روستایی که کمتر در معرض گردشگری کلاسیک قرار دارند، با برگزاری رویدادهای ورزشی یا توسعه مسیرهای کوه‌پیمایی و دوچرخه‌سواری، می‌توانند گردشگران ورزشی جذب کرده و به اشتغال، حفظ جمعیت بومی و محافظت از طبیعت کمک کنند. به‌عنوان نمونه، منطقه لاداخ در هند توانست با میزبانی رقابت‌های دو در ارتفاع بالا، سالانه بیش از ۲۵۰۰۰ گردشگر ورزشی جذب کند؛ عددی که برای اقتصاد محلی بسیار اثرگذار بود. چنین نمونه‌هایی نشان می‌دهد که گردشگری ورزشی می‌تواند موتور محرکه‌ای برای توسعه متوازن، پایدار و فرهنگی باشد.

دو دسته اصلی گردشگری ورزشی

1. گردشگری ورزشی فعال: در این نوع، خود فرد مستقیماً در فعالیت ورزشی مشارکت می‌کند. مثل کسی که به ایران سفر می‌کند تا از دیواره‌های علم‌ کوه صعود کند یا در مسابقات تریل‌رانینگ در توچال شرکت کند.
2. گردشگری ورزشی منفعل: این نوع بیشتر حول تماشا و حمایت از رویدادهای ورزشی است. برای مثال، هزاران نفر از سراسر جهان به قطر سفر کردند تا جام جهانی ۲۰۲۲ را از نزدیک تماشا کنند. این سفرها علاوه بر جذابیت ورزشی، نوعی مشارکت فرهنگی نیز محسوب می‌شوند.

انواع گردشگری ورزشی در یک نگاه

در جدول زیر به صورت فهرست وار به انواع گردشگری ورزشی اشاره شده است:

نمونه‌هایی از مقاصد معروف گردشگری ورزشی

• توکیو و المپیک: ژاپن با میزبانی بازی‌های المپیک 2020 (که در 2021 برگزار شد) نمونه‌ای عالی از جذب گردشگران ورزشی بود.
• فرانسه و دوچرخه‌سواری: رقابت تور دو فرانس، هرساله هزاران گردشگر را به مسیرهای جذاب فرانسه می‌کشاند.
• نیویورک و ماراتن: ماراتن نیویورک یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای دو جهان است که سالانه ده‌ها هزار دونده و میلیون‌ها تماشاچی را جذب می‌کند.
• ایران و کوهنوردی: قله‌های دماوند، سبلان، و زردکوه مقاصدی محبوب برای کوهنوردان داخلی و خارجی هستند. گردشگری ورزشی در ایران هنوز بکر و جذاب است.

ایران؛ گنج پنهان گردشگری ورزشی

کمتر کشوری تنوع اقلیمی و جغرافیایی ایران را دارد. از کویر تا جنگل، از کوه تا دریا، همه در فاصله‌ای کم قرار دارند. این ویژگی‌ها باعث شده ایران پتانسیل بالایی برای رشد گردشگری ورزشی داشته باشد. کوهنوردی، اسکی، دره‌نوردی، صخره‌نوردی، پاراگلایدر، تریل‌رانینگ، دوچرخه‌سواری کوهستان، آفرود و حتی موج‌سواری در جنوب کشور از جمله ظرفیت‌هایی هستند که می‌توانند هم باعث توسعه اقتصادی مناطق محروم شوند و هم تصویر تازه‌ای از ایران به دنیا ارائه دهند.

قله سرخه‌ حصار؛ راهنمای صعودی سبک در شرق تهران

از صعود تنها تا مرگ خودخواسته در یخ؛ سرنوشت واترمن ها

نمونه‌هایی از مقاصد ایرانی با ظرفیت گردشگری ورزشی:

• دماوند: بلندترین قله ایران و خاورمیانه، محبوب کوهنوردان حرفه‌ای.
• کیش: امکان ورزش‌های آبی، غواصی، جت‌اسکی، موج‌سواری.
• همدان و الوند: مقصدی برای کوهنوردی و طبیعت‌گردی.
• توچال: اسکی، بولدرینگ، تله‌کابین، دویدن کوهستانی.

نقش گردشگری ورزشی در اقتصاد

یکی از مهم‌ترین ابعاد گردشگری ورزشی، اثر مستقیم آن بر اقتصاد محلی است. مسافران ورزشی معمولاً هزینه‌های زیادی برای حمل‌ونقل، اقامت، تغذیه، خرید لوازم تخصصی، ثبت‌نام مسابقات و گاهی دوره‌های آموزشی می‌پردازند. برای مثال، فقط در سال ۲۰۱۹، گردشگری ورزشی بیش از ۴۵۰ میلیارد دلار درآمد جهانی داشت.

حتی مناطقی که به‌لحاظ طبیعی دورافتاده یا کمتر توسعه‌یافته هستند، می‌توانند با جذب گردشگران ورزشی، مسیر توسعه اقتصادی و اجتماعی خود را فعال کنند. نمونه آن منطقه لاداخ در هند است که به‌واسطه برگزاری مسابقات دو در ارتفاع بالا، به شهرت جهانی رسیده است.

گردشگری ورزشی و توسعه پایدار

در حالی که بسیاری از انواع گردشگری ممکن است به تخریب محیط زیست یا فرهنگ بومی منجر شوند، گردشگری ورزشی (در صورتی که درست مدیریت شود) می‌تواند نمونه‌ای از توسعه پایدار باشد. زیرا:

• اغلب با طبیعت‌گردی همراه است و به حفظ منابع طبیعی اهمیت می‌دهد.
• جامعه میزبان را درگیر و منتفع می‌کند.
• فعالیت‌های ورزشی، گردشگران را تشویق به رفتار سالم و تعامل مثبت با محیط می‌کند.

البته باید توجه داشت که سوء‌مدیریت یا افزایش بیش از حد گردشگر می‌تواند مشکلاتی همچون تخریب زیست‌بوم یا آلودگی ایجاد کند. بنابراین، برنامه‌ریزی دقیق و رعایت ظرفیت تحمل محیط، ضروری است.

سبک زندگی و گردشگری ورزشی

در دهه‌های اخیر، ورزش از یک فعالیت فیزیکی به یک سبک زندگی تبدیل شده است. حالا بسیاری از افراد، سفر خود را بر اساس علایق ورزشی‌شان برنامه‌ریزی می‌کنند. مثلاً فردی که به یوگا علاقه دارد، به سفرهای یوگا در هند یا تایلند جذب می‌شود. یا یک سنگ‌نورد، ترجیح می‌دهد تعطیلات خود را در دیواره‌های صعودی اردبیل، کاپادوکیا یا اسپانیا سپری کند. این تحول باعث شده برندهای گردشگری نیز به سمت طراحی پکیج‌های ورزشی بروند.

چالش‌های گردشگری ورزشی

با وجود مزایای بسیار، گردشگری ورزشی بدون چالش نیست:

• نیاز به زیرساخت‌های مناسب (هتل، مسیر، تجهیزات، مربی مجرب)
• نیاز به آموزش جامعه میزبان برای میزبانی اصولی از ورزشکاران
• تفاوت زبان و فرهنگ میان گردشگر و میزبان
• بیمه، امنیت و امداد در مناطق دورافتاده

ایران نیز برای تبدیل شدن به یکی از قطب‌های گردشگری ورزشی، باید در این زمینه‌ها سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهد.

آینده گردشگری ورزشی

با رشد شبکه‌های اجتماعی، تمایل به ثبت و به‌اشتراک‌گذاری تجربه‌های ورزشی، افزایش یافته است. همین موضوع به‌خودی‌خود یک بازاریابی قدرتمند برای مقاصد ورزشی ایجاد کرده است. از سوی دیگر، تغییرات اقلیمی، بحران‌های زیست‌محیطی و تمایل به سبک زندگی سالم، احتمالاً باعث رشد پایدار گردشگری ورزشی در دهه آینده خواهند شد.

در آینده نزدیک، ترکیب فناوری (مثل واقعیت افزوده یا اپلیکیشن‌های تمرینی)، هوش مصنوعی، و خدمات شخصی‌سازی‌شده، تجربه سفرهای ورزشی را جذاب‌تر و اثربخش‌تر خواهد کرد.

جمع‌بندی

گردشگری ورزشی فقط سفر نیست؛ نوعی زندگی فعال و هدفمند است. فرصتی برای شکستن مرزهای جسمی، ذهنی و جغرافیایی. از دویدن در ارتفاعات آلپ گرفته تا صعود به دماوند، از تماشای جام جهانی تا اسکی در شیراز، دنیای گردشگری ورزشی پر از تجربه‌هایی است که در هیچ تصویر اینستاگرامی نمی‌گنجند. فقط باید دل به جاده زد، کفش ورزشی را بست و راهی شد…

جدول جامع گردشگری ورزشی