عمر مفید تجهیزات کوهنوردی: راهنمای کامل تعویض و بازنشستگی

اگر اهل کوهنوردی یا سنگنوردی باشید، حتماً به مرور زمان یک نوع دلبستگی عمیق به تجهیزاتتان پیدا کرده‌اید. طنابی که با آن اولین مسیر چند طولی را صعود کردید، هارنسی که همیشه با آن احساس امنیت می‌کردید، یا کارابینی که سال‌ها در هر ماجراجویی همراهتان بوده… اما حقیقت تلخ اینجاست: هیچ کدام از این ابزارها جاودانه نیستند. درست مانند لاستیک‌های ماشین یا ترمز دوچرخه، تجهیزات کوهنوردی نیز عمر مفیدی دارند و باید در زمان مناسب بازنشسته شوند؛ وگرنه خطر در کمین است.

در این راهنما، به زبانی ساده و کاربردی یاد می‌گیریم که چه زمانی و چگونه تجهیزات اصلی کوهنوردی را بازنشسته کنیم، از جمله طناب، هارنس، کلاه ایمنی، کارابین و تسمه‌ها.

چرا بازنشسته کردن تجهیزات اهمیت دارد؟

شاید این جمله را شنیده باشید: «هیچ وقت از کار افتادن تجهیزات را تا وقتی که خیلی دیر نشده، متوجه نمی‌شوید.» تجهیزات کوهنوردی مثل طناب و کارابین ممکن است از بیرون سالم به نظر برسند اما درونشان تخریب شده باشد. و چون جان انسان‌ها به این ابزارها وابسته است، هیچ ریسکی قابل قبول نیست. پس اصل مهم این است: اگر حتی یک لحظه به سلامت ابزار شک دارید، آن را کنار بگذارید.

1. طناب کوهنوردی: ستون فقرات امنیت شما

چه زمانی باید بازنشسته شود؟

• سقوط شدید یا بار بیش از حد: فوراً بازنشسته شود.
• استفاده مداوم (هفتگی): ۱ سال یا کمتر.
• استفاده منظم (۲-۳ بار در ماه): بین ۱ تا ۳ سال.
• استفاده گاه‌به‌گاه (ماهانه): ۴ تا ۵ سال.
• استفاده نادر (سالانه): حداکثر ۷ سال.
• اگر هیچ‌گاه استفاده نشده باشد: ۱۰ سال پس از تولید.

«طناب کوهنوردی ممکن است از بیرون کاملاً سالم به نظر برسد، اما آسیب‌های درونی مثل له‌شدگی هسته یا خشک‌شدن بافت می‌تواند مرگ‌بار باشد. همیشه فرض را بر این بگذارید که جان شما به سلامت این طناب وابسته است و اگر کوچک‌ترین تردیدی داشتید، جایگزینش کنید.»
– راهنمای ایمنی UIAA در مورد تجهیزات صعود

نشانه‌های پایان عمر طناب:

• پرزده یا کرکی شدن زیاد
• بریدگی یا زدگی
• نقاط تخت یا بدون خاصیت ارتجاعی
• سفتی غیرعادی
• دیدن هسته درونی
• تغییر رنگ بر اثر آفتاب یا مواد شیمیایی

اگر حتی به یکی از این نشانه‌ها برخوردید، طناب را بازنشسته کنید. در مواردی می‌توان بخش آسیب‌دیده در انتهای طناب را برید و طناب را کوتاه‌تر کرد، البته فقط با رعایت نکات ایمنی.

ایده‌هایی برای بازیافت طناب:

• ساخت زیرانداز، بند دوربین، طناب لباس
• استفاده در باغ یا برای کارهای خانگی
• برخی برندها برنامه بازیافت دارند (مثلاً Edelrid)

۲. هارنس: پشتیبان همیشگی در لحظات سقوط

چه زمانی باید بازنشسته شود؟

• در صورت مشاهده پارگی، سایش یا آسیب در قسمت‌های اصلی: فوراً بازنشسته شود.
• برای افراد حرفه‌ای یا استفاده روزانه: حداکثر پس از ۱ سال.
• برای استفاده معمول: ۳ تا ۵ سال.
• در صورت عدم استفاده اما نگهداری مناسب: حداکثر ۷ سال.

نکاتی برای بررسی هارنس:

• پارگی در نقاط اتصال یا لایه‌های اصلی
• سگک‌های خراب یا شل
• تغییر رنگ یا بوی غیرعادی (نشانه آلودگی شیمیایی)
• وجود نوار هشدار دهنده قرمز در بلای لوپ (نشانه سایش بیش از حد)

بازیافت یا دور ریختن؟

اگر امکان بازیافت پارچه و فلزات فراهم نیست، باید هارنس را طوری دور بریزید که امکان استفاده مجدد وجود نداشته باشد (مثلاً برش دادن).

۳. کارابین و ابزار فلزی: سخت‌جان اما نه جاودانه

چه زمانی باید بازنشسته شود؟

• ترک، شکاف یا تغییر شکل: فوراً بازنشسته شود.
• عملکرد ناقص در دهانه یا قفل: بررسی و در صورت عدم بهبود، بازنشسته شود.
• سایش زیاد در نقاط اصطکاک: بررسی شود؛ در صورت ایجاد لبه تیز یا کاهش ضخامت، بازنشسته شود.
• افتادن از ارتفاع زیاد روی سطح سخت: بازنشسته شود؛ حتی بدون ترک ظاهری.

روش بررسی کارابین:

• دهانه را باز و بسته کنید: باید روان و بی‌صدا باشد
• بدنه را از نظر ترک، سایش یا خوردگی چک کنید
• مکانیزم قفل (پیچی یا اتومات) را امتحان کنید

بازیافت خلاقانه:

• جا کلیدی، آویز بطری، آویز لامپ کمپ
• برخی کارگاه‌های فلزات یا شهرداری‌ها ممکن است فلز آلومینیوم را بازیافت کنند

۴. کلاه ایمنی: محافظ جان در برابر سقوط و ضربه

چه زمانی باید بازنشسته شود؟

• ضربه شدید (برخورد با سنگ یا زمین): فوراً بازنشسته شود.
• آسیب یا ترک در پوسته خارجی یا فوم داخلی: فوراً بازنشسته شود.
• استفاده طولانی یا مکرر در آفتاب: ۵ سال یا کمتر.
• بدون استفاده اما نگهداری خوب: حداکثر ۱۰ سال.

روش بررسی:

• فوم داخلی باید چسبیده و سالم باشد
• تسمه‌ها نباید فرسوده یا پاره باشند
• سگک‌ها و بست‌ها باید خوب کار کنند
• تغییر رنگ پوسته می‌تواند نشانه تخریب UV باشد

کاربردهای ثانویه:

• گلدان آویزان در حیاط!
• بخشی از دکور یا کلکسیون شخصی

۵. تسمه، اسلینگ، کورد و وب‌بینگ‌ها

چه زمانی باید بازنشسته شود؟

• در صورت بریدگی، پارگی، سوختگی یا سفتی غیرطبیعی: فوراً بازنشسته شود.
• در صورت سقوط شدید: بازنشسته شود.
• استفاده منظم (ماهیانه): ۲ تا ۵ سال.
• عدم استفاده: ۱۰ سال بعد از تولید.

بررسی سلامت تسمه:

• ساییدگی در نخ‌ها یا دوخت
• تغییر رنگ یا لکه‌های شیمیایی
• خشک شدن یا سفتی (نشانه تخریب UV یا شیمیایی)
• کش آمدن یا تغییر شکل

استفاده مجدد:

• بند کمری یا دستگیره
• تزیینات هنری یا دوخت لوازم

۶. پوشاک و کفش کوهنوردی: محافظت از بدن در برابر طبیعت

در کوه، بدن شما خط مقدم مبارزه با سرما، باد، باران و مسیرهای سخت است. این‌جاست که کفش‌های حرفه‌ای و لباس‌های فنی نقش حیاتی دارند. اما حتی بهترین کاپشن گورتکس یا گران‌ترین کفش ترکینگ هم عمری دارد و نباید تا فرسایش کامل از آن‌ها استفاده کرد. درست مانند طناب یا هارنس، پوشاک و کفش کوهنوردی نیز نیاز به بازرسی، نگهداری و در زمان مناسب، بازنشستگی دارند.

چه زمانی باید پوشاک فنی را بازنشسته کنیم؟

• پارگی‌های عمیق یا غیرقابل ترمیم
• از بین رفتن خاصیت ضدآب و تنفس (مثلاً در کاپشن‌های گورتکس)
• پوسیدگی در دوخت‌ها یا زیپ‌ها
• تغییر رنگ شدید بر اثر نور خورشید یا مواد شیمیایی

⏳ عمر مفید:

گفت‌وگو با بنجمن ودرینس؛ از ژانو شرقی تا آینده آلپینیسم مدرن

صعود جبهه جنوب غربی ماناسلو بعد از 50 سال توسط روسها!

• استفاده حرفه‌ای (هفتگی): حدود ۲ تا ۳ سال
• استفاده معمول (چند بار در ماه): حدود ۴ تا ۶ سال
• نگهداری مناسب بدون استفاده مکرر: تا ۸ سال

🔎 بررسی منظم: وضعیت دوخت، عملکرد زیپ، ضدآب بودن، پوسته‌پوسته شدن لایه بیرونی

چه زمانی باید کفش کوهنوردی را بازنشسته کنیم؟

• باز شدن یا جدا شدن زیره از بدنه
• شکستگی یا ترک در فریم
• لیز شدن کف کفش روی سنگ یا خاک
• خیس ماندن داخلی به‌رغم ضدآب بودن قبلی

⏳ عمر مفید:

• استفاده سنگین و حرفه‌ای: ۱ تا ۲ سال
• استفاده منظم (چند بار در ماه): ۳ تا ۵ سال
• استفاده سبک یا گاه‌به‌گاه: تا ۶ تا ۸ سال

🔎 بررسی منظم: عمق آج، وضعیت درزها، انعطاف‌پذیری بدنه، عدم بوی کپک یا رطوبت ماندگار

درباره لباس‌های پر (داون):

لباس‌های پر مثل کاپشن داون یا کیسه‌خواب پر نیز حساس هستند:

• اگر پرها نشت کرده‌اند یا حجم‌شان کم شده است
• اگر پارچه بیرونی پاره یا پوسیده شده
• اگر دیگر خاصیت عایق‌حرارتی احساس نمی‌شود

⏳ عمر مفید:

• استفاده حرفه‌ای: ۲ تا ۴ سال
• استفاده معمول: ۵ تا ۷ سال
• با مراقبت عالی و نگهداری در محیط خشک: تا ۱۰ سال

🧼 نکته مهم: شست‌وشوی اشتباه (با ماشین لباسشویی یا شوینده نامناسب) می‌تواند عمر لباس پر را نصف کند.

نکاتی کلی برای نگهداری و افزایش عمر تجهیزات

• ذخیره‌سازی مناسب: دور از نور آفتاب، رطوبت و مواد شیمیایی
• یادداشت‌برداری از زمان خرید و استفاده: مخصوصاً برای طناب و تسمه‌ها
• شست‌وشوی منظم با آب سرد و بدون مواد شیمیایی
• خودداری از قرض دادن یا استفاده از تجهیزات ناشناس
• هرگز تجهیزات قدیمی را به کسی ندهید؛ خطرناک است.

جمع‌بندی: جان ما ارزش بیشتری از هر ابزار دارد

مهم نیست که چقدر به کارابین محبوب‌تان علاقه دارید یا چقدر برای آن طناب پرقدرت پول داده‌اید. زمانی که نشانه‌های پایان عمر را دیدید، باید با قاطعیت تصمیم بگیرید. زندگی شما ارزشش را دارد.

اگر شک دارید، بازنشسته‌اش کن.
اگر نمی‌دانی وسیله چند ساله است، بازنشسته‌اش کن.
اگر دیگر به آن اعتماد نداری، بازنشسته‌اش کن.

تجهیزات قابل اعتماد، سنگ بنای صعود امن است. با آن‌ها منطقی و دقیق رفتار کن، نه احساسی.

جدول جامع عمر مفید تجهیزات، پوشاک و کفش کوهنوردی