بلندترین کوه های منظومه شمسی: 10 کوه شگفت آور

اگر فکر می کنید اورست بلندترین کوه جهان است، قدری صبر کنید. شاید برایتان جالب باشد بدانید که اورست در رتبه سیزدهم بلندترین کوه های منظومه شمسی قرار دارد. و حتی این کوه بلندترین کوه کره زمین هم نیست! بلندترین کوه کره زمین مونا کیا در هاوایی می باشد. بیشتر این کوه در زیر دریا قرار دارد. در صورتی که ارتفاع آن از پایه اش در عمق اقیانوس را حساب در نظر بگیرید، این کوه ده هزار و صد متر ارتفاع دارد. در حالی که قله اورست تنها در حدود 5000 متر ارتفاع بر اساس پایه خود خواهد داشت. در ادامه با بلندترین کوه های منظومه شمسی آشنا شوید. شاید روزی قصد داشتید برای صعود به آنها اقدام کنید! ممکن است به این زودی ها نباشد. اما هیچ چیز محال نیست. با موج کوه همراه باشید.

10. کوه لیمب ، اوبرون

دنیا : قمر اورانوس

ارتفاع : 11 کیلومتر

ریشه : ضربه یا اصابت

در دوردست‌ترین لبه‌های منظومه شمسی، جایی در قمر مرموز و تاریک اورانوس به نام اوبرون، کوهی عظیم سر برآورده که به کوه لیمب (Limb Mountain) شهرت یافته است. این قله شگفت‌انگیز با ارتفاع تقریبی ۱۱ کیلومتر، یکی از بلندترین ساختارهای شناخته‌شده در میان قمرهای اورانوس است. آن‌چه این کوه را خاص می‌کند، احتمال منشأ برخوردی آن است: گویا حاصل برخوردی سهمگین و باستانی است که دهانه‌ای به قطر ۳۷۵ کیلومتر را به‌جای گذاشته و لیمب ممکن است قلهٔ مرکزی آن باشد؛ شبیه همان چیزی که در دهانه‌های ماه دیده‌ایم.

اوبرون، دومین قمر بزرگ اورانوس و نهمین قمر بزرگ منظومه شمسی است. این قمر دورافتاده که توسط فضاپیمای وییجر ۲ در سال ۱۹۸۶ تصویر‌برداری شد، سطحی دارد پوشیده از دره‌ها، شکاف‌ها و ترک‌هایی که آن را به منظره‌ای شکسته و فرسوده تبدیل کرده‌اند. برخی دره‌ها آن‌چنان عظیم‌اند که شاید در آینده‌ای دور، مقصدی رؤیایی برای ماجراجویان و “دره‌نوردان فضایی” شوند!

کوه لیمب نه‌فقط یک ویژگی زمین‌ساختی، بلکه پنجره‌ای به تاریخچه برخوردها، تغییرات زمین‌ساختی و شاید فعالیت‌های درونی اوبرون است؛ جهانی منجمد و خاموش که هنوز رازهای زیادی در دل خود پنهان دارد.

حقیقت ماجرای «۱۰۰۰ گردشگر گرفتار در اورست» چه بود؟ کارمای گمشده

تقریباً 1000 نفر در دامنه‌های اورست بر اثر طوفان برفی گرفتار شدند

بلندترین کوه های منظومه شمسی

9. آرسیا مونز ، مریخ

دنیا : مریخ

ارتفاع : 11.7 کیلومتر

ریشه : آتشفشانی

در قلب مریخ، نزدیک خط استوای سیاره سرخ و در جنوبی‌ترین بخش از مجموعه سه‌تایی آتشفشان‌های منطقه تارسیس، کوهی سر به آسمان کشیده است: آرسیا مونز (Arsia Mons). این کوه آتشفشانی با ارتفاعی در حدود ۱۱.۷ کیلومتر از سطح متوسط مریخ، یکی از بزرگ‌ترین آتشفشان‌های منظومه شمسی به شمار می‌رود. سطح آن با شیب ملایم، نشان‌دهنده‌ی منشأ آتشفشانی سپری آن است؛ مشابه آتشفشان‌های جزایر هاوایی، اما در ابعادی بسیار عظیم‌تر.

در قله آرسیا، یک کالدرای عظیم دیده می‌شود؛ دهانه‌ای فرورفته و گود که بر اثر فروپاشی بخش بالایی آتشفشان پس از تخلیه گدازه شکل گرفته است. اما شگفتی‌های این کوه تنها به ساختار آتشفشانی آن محدود نمی‌شود. در سال ۲۰۰۷، ناسا هفت ورودی غارمانند را در دامنه‌های این کوه شناسایی کرد—مناطقی تاریک، ژرف و اسرارآمیز که احتمالاً به شبکه‌هایی زیرزمینی منتهی می‌شوند. این ویژگی‌ها باعث شده آرسیا مونز به یکی از جذاب‌ترین نقاط مریخ برای اکتشافات آینده، به‌ویژه در زمینه زیست‌شناسی و سکونت‌پذیری بدل شود.

همچنین بررسی‌های اخیر از وجود یخچال‌های باستانی در دامنه‌های آن خبر می‌دهند. شاید در دل همین یخ‌ها و غارها، ردی از حیات گذشته یا منابع ارزشمند برای آینده انسان‌ها پنهان شده باشد. برای غارنوردان، آرسیا مونز می‌تواند رویای قرمزرنگی در دل فضا باشد.

8. اوبوا مونتس ، لو

دنیا : یو (قمر مشتری)

ارتفاع تقریبی : بین 10.3 تا 13.4 کیلومتر

ریشه : تکتونیک(حرکت های پوسته)

در میان قمرهای منظومه شمسی، یو (Io) همچون دنیایی عجیب و پرآشوب می‌درخشد؛ جایی که سطحش با گدازه، دهانه‌های فورانی و دگرگونی‌های زمین‌ساختی شکل گرفته است. در این جهان آتش‌فشانی، رشته‌کوهی به‌نام اوبوا مونتس (Euboea Montes) قد برافراشته که با ارتفاعی بین ۱۰.۳ تا ۱۳.۴ کیلومتر، یکی از بلندترین کوه‌های شناخته‌شده در منظومه شمسی محسوب می‌شود.

برخلاف بسیاری از کوه‌های دیگر که منشأ آتشفشانی دارند، اوبوا مونتس به‌واسطه حرکت‌های تکتونیکی شکل گرفته است. به‌بیان ساده‌تر، پوسته سخت و شکننده یو در برابر نیروهای عظیمی که از درون آن برخاسته‌اند، دچار لغزش و چین‌خوردگی شده و این کوه عظیم را پدید آورده است. دانشمندان شکل کلی این کوه را شبیه به یک توپ فوتبال آمریکایی توصیف کرده‌اند؛ ساختاری کشیده با لبه‌های بلند و پیکری غیرعادی.

یو به‌عنوان فعال‌ترین جرم آتشفشانی منظومه شمسی، جهانی مملو از شگفتی‌های زمین‌ساختی است و اوبوا مونتس یکی از برجسته‌ترین نمادهای آن به‌شمار می‌رود. این کوه تنها یک توده سنگی نیست، بلکه نشانه‌ای از پویایی و آشفتگی درونی قمری است که حتی مشتری بزرگ را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای زمین‌شناسان فضایی، اوبوا مونتس یک شاهکار از طبیعت بی‌قرار سیارات است.

7. الوسیوم مونز، مارس

دنیا : مریخ

ارتفاع : 12.6 کیلومتر

در سرزمین‌های آتش‌فشانی مریخ، در منطقه‌ای به‌نام الوسیوم در نیمکره شرقی این سیاره، کوهی عظیم سر برافراشته که نامش الوسیوم مونز (Elysium Mons) است؛ آتشفشانی سترگ با ارتفاعی حدود ۱۲.۶ کیلومتر و قطری نزدیک به ۲۴۰ کیلومتر. این قله عظیم پس از المپیوس مونز، دومین آتشفشان بزرگ مریخ به شمار می‌رود و نماینده‌ای خیره‌کننده از نیروی درونی سیاره سرخ است.

الوسیوم مونز در سال ۱۹۷۲ توسط مدارگرد مارینر ۹ کشف شد؛ نخستین فضاپیمایی که به دور سیاره‌ای دیگر به‌طور مداوم چرخید. از آن زمان تاکنون، تصاویر و داده‌های بی‌شماری از این کوه به‌دست آمده که نشان می‌دهد قله آن در میان صفحات پهناوری از جریان‌های منجمد لاوای آتشفشانی جای گرفته است. ساختار آن شباهت زیادی به آتشفشان‌های سپری دارد؛ با شیبی ملایم، دامنه‌هایی گسترده و دهانه‌ای نسبتاً بزرگ در مرکز.

در حالی که بسیاری از آتشفشان‌های مریخ به‌نظر خاموش می‌رسند، هنوز این پرسش باقی است که آیا الوسیوم مونز در دوره‌های نه‌چندان دور فعال بوده یا نه. برخی پژوهش‌ها نشانه‌هایی از فعالیت‌های نسبتاً جوان را نشان می‌دهند، به‌ویژه در مقایسه با آتشفشان‌های زمینی. این قله شگفت‌انگیز، هم از دید زمین‌شناسی و هم به‌عنوان مقصدی احتمالی برای ماموریت‌های آینده، جایگاهی منحصربه‌فرد در مریخ دارد؛ کوهی خاموش، اما پر از داستان‌هایی که هنوز روایت نشده‌اند.

6. یونین مونز ،است ریج

دنیا : قمر مشتری

ارتفاع : 12.7 کیلومتر

ریشه : تکتونیک

در میان چشم‌اندازهای عجیب و پرآشوب قمر یو (Io)، یکی از فعال‌ترین و دگرگون‌ترین اجرام منظومه شمسی، قله‌ای با شکوه و ظاهری آشنا قرار دارد: یونین مونز (Ionian Mons). با ارتفاعی در حدود ۱۲.۷ کیلومتر، این کوه دومین قله بلند یو به‌شمار می‌رود و برخلاف بسیاری از ساختارهای ناهمگون و غیرعادی این قمر، شکل آن به‌طور شگفت‌انگیزی شبیه کوه‌های کلاسیک زمینی است—با دامنه‌هایی مشخص، شیب‌هایی قابل تشخیص و تاجی بلند که آن را به کوهی آشنا در دنیایی ناآشنا تبدیل کرده است.

یونین مونز برخلاف آتشفشان‌های فعال یو، از حرکت‌های تکتونیکی منشأ گرفته است؛ فرایندهایی که ناشی از فشارهای درونی شدید و پیچیده پوسته یو هستند. این فشارها باعث خم شدن، لغزش و بالا رفتن قطعات عظیمی از پوسته شده‌اند، پدیده‌ای که در زمین هم در رشته‌کوه‌هایی مانند آلپ و هیمالیا دیده می‌شود، اما در مقیاسی متفاوت.

در یو، که هر لحظه می‌جوشد و می‌لرزد، یونین مونز همچون سازه‌ای ساکت و رفیع در میان فوران‌ها و جریان‌های گدازه می‌درخشد. شکوه این کوه در تضاد زیبایی قرار دارد با طبیعت آشفته و متغیر قمر مشتری. برای دانشمندان، یونین مونز نشانه‌ای است از این‌که حتی در بی‌ثبات‌ترین نقاط منظومه شمسی، طبیعت می‌تواند سازه‌هایی آشنا و دل‌نشین خلق کند.

5. آسکرائوس مونز ، مریخ

دنیا : مریخ

ارتفاع : 14.9 کیلومتر

ریشه : آتشفشانی

در ارتفاعات بلند منطقه تارسیس، جایی در میان بزرگ‌ترین ساختارهای آتشفشانی منظومه شمسی، کوهی با شکوه به‌نام آسکرائوس مونز (Ascraeus Mons) ایستاده است. این آتشفشان غول‌پیکر با ارتفاعی در حدود ۱۴.۹ کیلومتر، یکی از سه آتشفشان اصلی در منطقه تارسیس محسوب می‌شود و در جایگاه شمالی‌ترین آن‌ها قرار دارد—به همین دلیل گاهی به آن «نقطه شمالی» نیز می‌گویند.

این کوه برای نخستین بار در سال ۱۹۷۱ توسط فضاپیمای مارینر ۹ شناسایی شد. آسکرائوس مونز ساختاری آتشفشانی دارد از نوع آتشفشان سپری؛ با دامنه‌های بسیار وسیع، شیبی ملایم و دهانه‌ای بزرگ در قله که مشخصه آتشفشان‌هایی است که از فوران‌های مکرر گدازه‌های روان و کم‌ویسکوزیته شکل می‌گیرند.

یکی از ویژگی‌های جالب آسکرائوس مونز، قابل‌تشخیص بودن آن از مدار مریخ در شرایط آرام جوی است. در واقع، اگر طوفان‌های مریخی در سکوت باشند، این قله را می‌توان به‌عنوان شمالی‌ترین نشانه برجسته در منظره مریخ تشخیص داد—نگهبانی تنها که در دل سرزمین قرمز ایستاده و بر دشت‌های گسترده اطراف خود نظاره دارد.

برای اخترشناسان و زمین‌شناسان سیاره‌ای، آسکرائوس مونز نه‌تنها یک سازه آتشفشانی باشکوه است، بلکه بخشی از شگفتی‌های پنهان مریخ در دل منطقه‌ای است که شاید روزی خانه تمدن‌های اکتشافی آینده باشد.

4. بوسوال مونتس، یو

دنیا : قمر مشتری

ارتفاع : 17.5 تا 18.2 کیلومتر.

ریشه : تکتونیک

در میان آتشفشان‌های پرشمار و فوران‌های خروشان قمر یو (Io)، یکی از غیرمنتظره‌ترین شگفتی‌ها نه یک آتشفشان، بلکه کوهی سترگ به‌نام بوسوال مونتس (Boösaule Montes) است؛ قله‌ای تکتونیکی با ارتفاعی بین ۱۷.۵ تا ۱۸.۲ کیلومتر که آن را به بلندترین کوه شناخته‌شده در یو و یکی از مرتفع‌ترین کوه‌های منظومه شمسی تبدیل کرده است.

یو، با بیش از ۱۳۵ کوه شناسایی‌شده، قلمرویی بی‌بدیل از زمین‌ساخت‌های عجیب است. برخلاف تصور رایج، بیشتر این کوه‌ها نه حاصل فوران‌های آتشفشانی بلکه نتیجه نیروهای تکتونیکی بی‌همتا هستند؛ نیروهایی که پوسته شکننده یو را می‌فشارند، می‌چرخانند و لایه‌لایه بالا می‌برند تا کوه‌هایی مانند بوسوال شکل بگیرند. آنچه این فرایند را خاص می‌کند، تفاوت الگوی حرکت پوسته در یو نسبت به زمین است؛ اینجا خبری از صفحات همگرا و واگرا نیست، بلکه گرانش شدید مشتری و کشش جزر و مدی دائمی، انرژی لازم برای خم کردن و بالا بردن پوسته را فراهم می‌آورد.

بوسوال مونتس همچون قلعه‌ای یخ‌زده در میان دنیایی گداخته ایستاده است. در حالی که آتشفشان‌ها از درون می‌جوشند، این کوه خاموش، روایتگر نیرویی متفاوت اما به همان اندازه سهمگین است—یادگاری از کشمکش‌های عمیق در دل یک قمر همیشه در تغییر. برای زمین‌شناسان سیاره‌ای، بوسوال مونتس نمادی از آن است که حتی در میان آتش، صخره‌های سکوت نیز می‌توانند قد بکشند.

3. خط الراس استوایی ، یاپتوس

دنیا : یاپتوس ، قمر زحل

ارتفاع : 20 کیلومتر

ریشه : نامعلوم

در دنیایی دوردست و مرموز، بر سطح قمر شگفت‌انگیز زحل به‌نام یاپتوس (Iapetus)، ساختاری دیده می‌شود که ذهن هر کاوشگری را به خود جذب می‌کند: خط‌الراس استوایی یاپتوس، رشته‌کوهی عجیب و رازآلود که سه‌چهارم محیط این قمر را در آغوش گرفته است. این خط‌الراس شگفت‌انگیز ۱۳۰۰ کیلومتر طول دارد، ۲۰ کیلومتر عرض، و در برخی نقاط ارتفاع آن از ۲۰ کیلومتر نیز فراتر می‌رود؛ یعنی بلندتر از اورست و حتی بیشتر از اغلب قله‌های منظومه شمسی!

یاپتوس، سومین قمر بزرگ زحل و یازدهمین قمر بزرگ منظومه شمسی، بیشتر به‌خاطر ظاهر دو رنگه‌اش مشهور بود: یک نیم‌کره بسیار تیره و نیم‌کره‌ای کاملاً روشن. اما در ماموریت فضاپیمای کاسینی در سال ۲۰۰۷، اسراری تازه از دل این قمر فاش شد. در میان آن‌ها، همین خط‌الراس استوایی برجسته‌ترین بود؛ ساختاری که گویی از دل افسانه‌های علمی-تخیلی بیرون آمده است.

دانشمندان هنوز بر سر منشأ آن اختلاف دارند: آیا این خط‌الراس از فعالیت‌های تکتونیکی، انجماد یک حلقه قدیمی، یا انباشت‌های سطحی ناشی می‌شود؟ پاسخ قطعی هنوز در راه است. اما برای ماجراجویانی که در خیال یا واقعیت به‌دنبال فتح طولانی‌ترین و مرتفع‌ترین مسیرهای خط‌الراسی هستند، یاپتوس مقصدی بی‌رقیب در میان ستارگان است.

بلندترین کوه های منظومه شمسی

2. المپیوس مونز، مریخ

دنیا : مریخ

ارتفاع : 21.9 کیلومتر

ریشه : آتشفشانی

اگر به‌دنبال بلندترین کوه آتشفشانی کل منظومه شمسی باشید، فقط یک نام درخشان پیش روی شماست: المپیوس مونز (Olympus Mons). این غول سرخ‌فام با ارتفاعی حدود ۲۱.۹ کیلومتر، تقریباً سه برابر بلندتر از کوه اورست است و تاجی بی‌رقیب بر سر مریخ می‌گذارد. قطر پایه آن حدود ۶۰۰ کیلومتر است و دامنه‌های آن چنان گسترده‌اند که اگر روی سطح مریخ ایستاده باشید، قله‌اش از افق فراتر نمی‌رود—چون خمیدگی خود مریخ آن را پنهان می‌کند!

المپیوس مونز یک آتشفشان سپری غول‌پیکر است که به‌دلیل فوران‌های پی‌درپی گدازه‌های روان در طول میلیون‌ها سال شکل گرفته؛ گدازه‌هایی که به‌جای فوران انفجاری، آرام و مداوم به اطراف جاری شده‌اند. این کوه نه تنها بلندترین، بلکه از نظر زمین‌شناسی نیز یکی از جوان‌ترین آتشفشان‌های مریخ محسوب می‌شود—نشانه‌هایی وجود دارد که شاید در چند میلیون سال اخیر هم فعال بوده است.

گرچه نخستین بار ستاره‌شناسان قرن نوزدهم از طریق تلسکوپ آن را دیدند، اما شناخت دقیق‌تر آن مدیون فضاپیماهایی چون مارینر و وایکینگ است. امروزه المپیوس مونز نه‌فقط یک نقطه درخشان روی نقشه مریخ، بلکه نماد عظمت آتش در سیاره‌ای سرد و خاموش است—قله‌ای برای خیال‌پردازان، دانشمندان، و در آینده، شاید حتی کوهنوردان فضایی!

1. قله مرکزی رئاسیلویا ، وستا

دنیا : وستا (سیارک)

ارتفاع : 22 کیلومتر

ریشه : ضربه یا اصابت

در دل کمربند سیارکی میان مریخ و مشتری، سیارکی بزرگ به نام وستا (Vesta) قرار دارد—جرمی تقریباً کروی با قطری حدود ۵۰۵ کیلومتر که یکی از بزرگ‌ترین اجرام این ناحیه از منظومه شمسی محسوب می‌شود. اما در جنوبی‌ترین بخش این سیارک، شگفت‌انگیزترین پدیده آن جای گرفته: قله مرکزی دهانه رئاسیلویا (Rheasilvia Central Peak)، که با ارتفاعی در حدود ۲۲ کیلومتر، حتی از المپیوس مونز مریخ هم بلندتر است!

این قله عظیم، در واقع محصول یک برخورد سهمگین کیهانی است؛ زمانی در دوردست‌های تاریخ که جرمی بزرگ به وستا اصابت کرد و دهانه‌ای با قطر حدود ۵۰۰ کیلومتر را پدید آورد—تقریباً هم‌اندازه کل سیارک! در مرکز این دهانه، قله‌ای سر به فلک کشیده است که به‌عنوان بلندترین ساختار برخوردی شناخته‌شده در منظومه شمسی شناخته می‌شود.

این پدیده در سال ۱۹۹۷ از طریق داده‌های تلسکوپی شناسایی شد و بعدها مأموریت فضایی دان (Dawn) در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲ توانست از نزدیک آن را بررسی و تصویربرداری کند. تصاویر نشان دادند که رئاسیلویا نه‌تنها یک دهانه ساده نیست، بلکه یادگار زخم کهکشانی و ستون فخری از انرژی برخوردی در فضاست.

قله مرکزی رئاسیلویا، سندی است بر توان بی‌حد کیهان در تراشیدن کوه‌هایی بزرگ‌تر از هر آنچه زمین تاکنون دیده است—قله‌ای باشکوه در دل کوچک‌ترین دنیای سنگی بزرگ.

بلندترین کوه های منظومه شمسی