کوه یخ چیست و بزرگترین کوه یخ جهان کجاست؟

کوه یخ، که در انگلیسی به آن Iceberg می‌گویند، توده عظیمی از یخ است که در آب‌های آزاد شناور می‌شود. کوه‌های یخ از آب شیرین تشکیل شده‌اند و به دلیل ساختار منحصربه‌فردشان بخش بزرگی از آن‌ها زیر سطح آب پنهان است. این پدیده طبیعی خیره‌کننده در مناطق سردسیر کره زمین به ویژه در آب‌های نزدیک به قطب شمال و جنوب یافت می‌شود.

اما کوه یخ چگونه شکل می‌گیرد و چرا این سازه‌های یخی عظیم بر روی آب شناور می‌مانند؟ همچنین، بزرگترین کوه یخ جهان کدام است و چه داستانی را با خود به همراه دارد؟ در ادامه این مقاله، با جزئیات بیشتری درباره این موضوعات آشنا خواهیم شد.

چگونه کوه‌های یخ شکل می‌گیرند؟

کوه‌های یخ زمانی شکل می‌گیرند که توده‌های بزرگ یخ از یخچال‌های طبیعی یا صفحات یخی جدا شوند. این فرآیند که به آن “کالوینگ” (Calving) می‌گویند، هنگامی رخ می‌دهد که یخچال‌ها به لبه دریا می‌رسند و تحت فشارهای مختلف و تغییرات دما تکه‌های بزرگی از آن‌ها شکسته و در آب رها می‌شوند.

یخچال‌های طبیعی، که توده‌های عظیم یخ و برف هستند، طی هزاران سال از تجمع برف در مناطقی با سرمای شدید تشکیل شده‌اند. هر ساله برف بیشتری بر روی این یخچال‌ها می‌بارد و فشار ناشی از وزن آن‌ها باعث می‌شود برف به یخ فشرده تبدیل شود. این توده‌های یخی سپس به سمت دریا حرکت می‌کنند و وقتی به آب می‌رسند، ممکن است تکه‌های بزرگی از آن‌ها جدا شده و به شکل کوه یخ درآیند.

ویژگی‌های کوه یخ

کوه‌های یخ در اندازه‌ها و شکل‌های بسیار متنوعی ظاهر می‌شوند. برخی از آن‌ها ممکن است به اندازه یک خانه کوچک باشند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند به اندازه یک ساختمان بلند یا حتی یک ناو هواپیمابر باشند. برای اینکه یک تکه یخ به عنوان کوه یخ شناخته شود، باید حداقل 17 فوت (حدود 5 متر) از سطح آب بالاتر برود و 50 فوت (حدود 15 متر) طول داشته باشد.

یکی از ویژگی‌های جالب کوه‌های یخ این است که حدود 90 درصد حجم آن‌ها زیر سطح آب پنهان است. این به این معنی است که وقتی یک کوه یخ را روی آب می‌بینید، فقط بخش کوچکی از آن قابل مشاهده است. این مفهوم همان چیزی است که عبارت “فقط نوک کوه یخ” را توصیف می‌کند و به معنای واقعی نشان می‌دهد که بیشتر حجم این غول‌های یخی زیر آب مخفی شده است.

انواع کوه یخ

کوه‌های یخ را می‌توان بر اساس شکلشان به دو دسته کلی تقسیم کرد: کوه‌های یخ تخت (Tabular Icebergs) و کوه‌های یخ غیرتخت (Non-Tabular Icebergs).

مازیچال، سرزمین ابرها و آرامش: راهنمای سفر به بهشت مه‌آلود

پیمایش تهران-شمال: 112 کیلومتر کوهنوردی که ارزشش را دارد!

1. کوه‌های یخ تخت (Tabular Icebergs): این نوع کوه‌های یخ دارای سطحی صاف و مسطح و کناره‌های عمودی هستند، به طوری که شبیه به یک صفحه بزرگ و صاف به نظر می‌رسند. این کوه‌های یخ معمولاً از صفحات یخی قطب جنوب جدا می‌شوند و می‌توانند بسیار بزرگ و وسیع باشند.
2. کوه‌های یخ غیرتخت (Non-Tabular Icebergs): این نوع کوه‌های یخ دارای شکل‌های نامنظم و غیرقابل پیش‌بینی هستند. آن‌ها ممکن است گنبدی شکل، مخروطی، یا حتی شبیه به برج‌های بلند باشند. شکل غیرمنظم آن‌ها به دلیل فرسایش ناشی از باد و آب در طول زمان ایجاد می‌شود.

چرا کوه‌های یخ شناور هستند؟

شاید این سوال برایتان پیش آمده باشد که چرا کوه‌های یخ با آن همه حجم عظیم بر روی آب شناور می‌مانند. پاسخ این سوال در چگالی یا تراکم یخ و آب نهفته است. چگالی یخ کمتر از چگالی آب است، به همین دلیل یخ روی آب شناور می‌شود. وقتی یخ شکل می‌گیرد، مولکول‌های آب در یک ساختار کریستالی منظم قرار می‌گیرند که فضای بیشتری بین مولکول‌ها ایجاد می‌کند و چگالی را کاهش می‌دهد.

برای درک بهتر، تصور کنید که چگالی آب مایع 1.0 گرم بر سانتی‌متر مکعب است، در حالی که چگالی یخ 0.92 گرم بر سانتی‌متر مکعب است. به همین دلیل، یخ در آب شناور می‌شود و حدود 90 درصد از حجم کوه یخ زیر سطح آب قرار می‌گیرد.

بزرگترین کوه یخ جهان کجاست؟

یکی از بزرگترین کوه‌های یخی که تاکنون ثبت شده است، کوه یخ B-15 بود. این کوه یخ عظیم در سال 2000 از صفحه یخی راس در قطب جنوب جدا شد. مساحت اولیه B-15 حدود 4,500 مایل مربع (حدود 11,700 کیلومتر مربع) بود که تقریباً به اندازه مساحت ایالت کنتیکت در ایالات متحده است. ضخامت آن نیز حدود نیم مایل بود، که نشان‌دهنده حجم عظیم یخی است که این کوه یخ در خود جای داده بود.

کوه یخ B-15 بعد از جدا شدن به قطعات کوچک‌تر تقسیم شد و برخی از این قطعات برای سال‌ها در آب‌های قطب جنوب شناور بودند. یکی از دلایل شکستن این کوه یخ عظیم، امواج اقیانوسی بود که پس از یک طوفان بزرگ ایجاد شده و باعث شد که این توده یخی عظیم با خشکی‌های اطراف برخورد کند و به قطعات کوچک‌تر تقسیم شود.

کوه یخ A-23A: غول عظیم دیگر

یکی دیگر از بزرگترین کوه‌های یخ جهان، A-23A است که در دریای ودل در قطب جنوب قرار دارد. این کوه یخ از صفحه یخی Filchner-Ronne در سال 1986 جدا شد و تا سال 2024 همچنان در دریای ودل سرگردان بود. مساحت این کوه یخ حدود 1,500 مایل مربع (تقریباً به اندازه ایالت رود آیلند در ایالات متحده) است و به عنوان بزرگترین کوه یخ جهان شناخته می‌شود.

کوه‌های یخ بزرگی مانند A-23A معمولاً در قطب جنوب تشکیل می‌شوند، جایی که صفحات یخی عظیم بر اثر نیروهای طبیعی از یکدیگر جدا می‌شوند و به آب‌های آزاد می‌روند. این کوه‌های یخ می‌توانند برای دهه‌ها در آب شناور بمانند، تا زمانی که به تدریج ذوب شوند یا به قطعات کوچک‌تر تقسیم شوند.

چرا کوه‌های یخ خطرناک هستند؟

کوه‌های یخ به دلیل بخش بزرگ و نامرئی‌شان که زیر آب پنهان است، می‌توانند برای کشتی‌ها بسیار خطرناک باشند. داستان غم‌انگیز کشتی تایتانیک یکی از مشهورترین نمونه‌هاست که در آوریل 1912 با یک کوه یخ برخورد کرد و منجر به یکی از بزرگترین فجایع دریایی تاریخ شد. اگرچه بخش بالای کوه یخ قابل مشاهده بود، اما بخش عظیمی از آن زیر آب پنهان بود و همین باعث آسیب شدید به بدنه کشتی شد.

برای کاهش خطرات، گشت بین‌المللی یخ (International Ice Patrol) پس از حادثه تایتانیک تشکیل شد و وظیفه آن نظارت بر کوه‌های یخ در اقیانوس اطلس شمالی است. این سازمان از فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند هواپیماها، رادارها و ماهواره‌ها برای شناسایی و ردیابی کوه‌های یخ استفاده می‌کند و به کشتی‌ها هشدارهای لازم را می‌دهد.

رنگ‌های متنوع کوه‌های یخ

یکی از ویژگی‌های شگفت‌انگیز کوه‌های یخ، رنگ‌های متنوع آن‌هاست. بیشتر کوه‌های یخ سفید هستند، زیرا یخ حاوی حباب‌های هوای کوچک است که نور خورشید را پراکنده می‌کند. با این حال، برخی از کوه‌های یخ به رنگ آبی دیده می‌شوند. این رنگ به دلیل فشردگی یخ است که باعث می‌شود حباب‌های هوا از بین بروند و نور آبی بیشترین پراکندگی را داشته باشد.

در موارد نادر، کوه‌های یخ به رنگ سبز یا حتی خط‌دار دیده می‌شوند. این رنگ‌ها معمولاً به دلیل وجود مواد آلی یا رسوبات در یخ ایجاد می‌شوند. برای مثال، کوه‌های یخی که از پایین صفحه یخی در تماس با آب شور تشکیل می‌شوند، ممکن است

رنگ سبزی داشته باشند. این رنگ به دلیل ترکیب آب شور با مواد آلی محلول در آن است که با یخ ترکیب شده و هنگام ذوب یا جابه‌جا شدن، این رنگ منحصربه‌فرد را ایجاد می‌کند. همچنین، برخی از کوه‌های یخ دارای خطوط سیاه یا قهوه‌ای هستند که به دلیل گیر افتادن رسوبات و گرد و غبار در طول زمان ایجاد می‌شوند. این خطوط می‌توانند به عنوان یادگارهایی از سفر طولانی یخچال‌ها به دریا و فرایندهای طبیعی طولانی‌مدت به شمار آیند.

چرخه حیات کوه‌های یخ

کوه‌های یخ، اگرچه غیرزنده هستند، اما چرخه حیات خاص خود را دارند. این چرخه از زمانی شروع می‌شود که یخچال‌های طبیعی در اثر فشار و نیروهای زمین‌شناختی به سمت دریا حرکت می‌کنند. هنگامی که یخچال به لبه دریا می‌رسد، بخش‌هایی از آن در فرآیند کالوینگ جدا شده و به صورت کوه‌های یخی عظیم به آب می‌افتند.

پس از جدا شدن، کوه‌های یخ شروع به حرکت و جابه‌جایی در آب می‌کنند. این حرکت می‌تواند توسط جریان‌های اقیانوسی، بادها، و تغییرات دما هدایت شود. کوه‌های یخ در آب‌های سرد قطبی معمولاً برای مدت طولانی‌تری باقی می‌مانند، اما وقتی به آب‌های گرم‌تر می‌رسند، شروع به ذوب شدن می‌کنند. ذوب شدن تدریجی کوه‌های یخ باعث می‌شود که آب شیرین وارد اقیانوس شود، که این می‌تواند بر شوری و دمای آب تأثیر بگذارد و حتی جریان‌های اقیانوسی را تغییر دهد.

اهمیت کوه‌های یخ در اکوسیستم‌های دریایی

کوه‌های یخ نقش مهمی در اکوسیستم‌های دریایی ایفا می‌کنند. در نگاه اول، ممکن است این سازه‌های عظیم و یخ‌زده به نظر بی‌حیات برسند، اما در واقع، آن‌ها زیستگاه‌های مهمی برای گونه‌های مختلف جانوری هستند. جلبک‌های یخی در میان کریستال‌های یخ یا در قسمت‌های زیرین کوه‌های یخ رشد می‌کنند و به عنوان پایه زنجیره غذایی در این اکوسیستم عمل می‌کنند.

این جلبک‌ها غذا و پناهگاهی برای موجودات کوچک مانند کریل (نوعی میگوی کوچک) فراهم می‌کنند، و این موجودات به نوبه خود منبع غذایی مهمی برای ماهی‌ها، پرندگان دریایی، و حتی پستانداران دریایی مانند فوک‌ها و نهنگ‌ها هستند. همچنین، کوه‌های یخ مکان‌هایی امن برای پرندگان دریایی فراهم می‌کنند تا روی آن‌ها استراحت کنند یا لانه بسازند.

با این حال، کوه‌های یخ عظیمی مانند B-15 و C-19 می‌توانند تأثیرات منفی نیز بر اکوسیستم داشته باشند. برای مثال، وقتی این کوه‌های یخ در مناطق خاصی گیر می‌افتند، می‌توانند راه‌های دسترسی به غذا را برای پنگوئن‌ها مسدود کنند یا جلوی نور خورشید را بگیرند و باعث کاهش تولید فیتوپلانکتون‌ها شوند که پایه اصلی زنجیره غذایی در اقیانوس هستند.

خطرات ناشی از کوه‌های یخ

کوه‌های یخ علاوه بر نقش مهمشان در طبیعت، خطرات قابل توجهی برای کشتیرانی و فعالیت‌های دریایی ایجاد می‌کنند. همان‌طور که در حادثه مشهور تایتانیک دیدیم، حتی یک کوه یخ می‌تواند منجر به فاجعه‌ای بزرگ شود. بخش اعظم کوه یخ زیر آب پنهان است و ممکن است برای کشتی‌ها نامرئی باشد. این موضوع می‌تواند برای کشتی‌هایی که در مسیرهای قطبی یا آب‌های سرد سفر می‌کنند، بسیار خطرناک باشد.

برای مقابله با این خطرات، گشت بین‌المللی یخ (International Ice Patrol) در اقیانوس اطلس شمالی ایجاد شده است. این سازمان با استفاده از فناوری‌های مدرن، از جمله ماهواره‌ها و رادارهای پیشرفته، مسیرهای کوه‌های یخ را پیش‌بینی کرده و به کشتی‌ها هشدار می‌دهد. این اقدامات کمک کرده است تا تعداد حوادث مرتبط با کوه‌های یخ به میزان قابل توجهی کاهش یابد، اما همچنان خطرات در آب‌های آزاد باقی می‌ماند.

کوه‌های یخ در دنیای امروز

با تغییرات اقلیمی و افزایش دمای زمین، کوه‌های یخ بیشتری از صفحات یخی جدا می‌شوند و در اقیانوس‌ها به حرکت درمی‌آیند. ذوب شدن یخچال‌ها و افزایش کالوینگ نه تنها بر سطح دریاها تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند اکوسیستم‌های دریایی و جریان‌های اقیانوسی را نیز مختل کند. این تغییرات بر حیات وحش قطبی، از جمله خرس‌های قطبی و پنگوئن‌ها، تأثیر می‌گذارد و خطر از بین رفتن زیستگاه‌های حیاتی را افزایش می‌دهد.

به همین دلیل، مطالعه و پایش کوه‌های یخ و یخچال‌های طبیعی اهمیت بیشتری یافته است. دانشمندان از داده‌های ماهواره‌ای و مدل‌سازی‌های پیشرفته برای درک بهتر این پدیده‌ها و پیش‌بینی تغییرات آینده استفاده می‌کنند. این مطالعات می‌توانند به ما کمک کنند تا تأثیرات تغییرات اقلیمی را بر محیط زیست دریایی بهتر بفهمیم و اقدامات مناسب برای حفاظت از اکوسیستم‌های قطبی را برنامه‌ریزی کنیم.

نتیجه‌گیری

کوه‌های یخ، این غول‌های عظیم یخی که از یخچال‌های طبیعی جدا می‌شوند و در آب‌های سرد شناورند، از زیبایی‌ها و شگفتی‌های طبیعت هستند. اگرچه آن‌ها می‌توانند خطرات جدی برای کشتیرانی ایجاد کنند، اما نقشی اساسی در چرخه آب و اکوسیستم‌های دریایی ایفا می‌کنند. با درک بهتر این پدیده‌های طبیعی و آگاهی از تأثیرات تغییرات اقلیمی، می‌توانیم تلاش‌های بیشتری برای حفظ این عجایب طبیعی انجام دهیم.

پس دفعه بعد که به تصویر یا مستندی از کوه‌های یخ نگاه می‌کنید، به یاد داشته باشید که آن‌ها فقط نوک یک سازه عظیم و پیچیده را نشان می‌دهند و دنیایی از رازها و داستان‌ها در زیر سطح آب پنهان شده است.

در اینجا یک جدول با اطلاعات کلی درباره کوه یخ آورده شده است:

این جدول اطلاعات کلی و مفید درباره کوه‌های یخ را به صورت خلاصه در اختیارتان قرار می‌دهد.