مربی کوهنوردی بدون صعود شاخص؟ فرمول یک یا گواهینامه!

تحلیلی بر ارزش تجربه، مهارت آموزشی و اعتبار در دنیای کوه‌نوردی

یک پرسش تکراری در پناهگاه‌ها و گروه‌ها

وقتی در پناهگاه‌های کوهستان یا جمع‌های کوهنوردی صحبت از مربی می‌شود، یکی از نخستین پرسش‌ها این است: «این مربی کجاها صعود کرده؟ صعود زمستانی؟ دیواره نوردی؟ هیمالیا؟ کار سرعتی؟» برای بسیاری از تازه‌واردان، تصور عمومی این است که مربی واقعی باید صعودهای شاخص در کارنامه داشته باشد. اما آیا واقعاً چنین است؟ آیا کیفیت آموزش، ایمنی و توانایی مدیریت گروه تنها با صعود های قله‌های مشهور یا مسیرهای شاخص تضمین می‌شود؟

این پرسش نقطه‌ی آغاز بحثی جدی است؛ بحثی که در دل خود به رابطه‌ی میان تجربه‌ی فردی در صعودهای بزرگ و توانایی آموزشی و مربیگری می‌پردازد.

مربی یا کوهنورد حرفه‌ای؟ مرز باریک میان دو نقش

در کوه‌نوردی، همانند بسیاری از رشته‌های ورزشی، توانایی اجرا با توانایی آموزش تفاوت دارد. کسی که توانسته مسیر دشوار دیواره‌ی شمالی علم‌کوه یا حتی هشت‌هزارمتری‌های هیمالیا را صعود کند، الزاماً توانایی انتقال تجربه، آموزش گام‌به‌گام یا مدیریت روانی شاگردانش را ندارد.

• در ورزش‌های رزمی، قهرمانان المپیک اغلب مربیان موفقی نمی‌شوند، چون مهارت تدریس با مهارت مسابقه‌دادن متفاوت است.
• در فوتبال، نمونه‌های بی‌شماری وجود دارند: زین‌الدین زیدان یا پپ گواردیولا از معدود استثناها بودند که توانستند هم ستاره‌ی میدان باشند و هم مربیان بزرگ؛ در مقابل، بسیاری دیگر از اسطوره‌های فوتبال به مربیان متوسط یا ضعیف بدل شدند.

همین قاعده در کوهنوردی نیز صدق می‌کند. مربی خوب لزوماً فاتح قله‌های شاخص نیست.

صعودهای شاخص: ارزش یا زرق و برق؟

بی‌تردید، صعود قله‌های شاخص، اعتبار ویژه‌ای برای هر کوهنورد به همراه می‌آورد. چنین تجربه‌هایی نشان‌دهنده‌ی استقامت، برنامه‌ریزی و پشتکار است. اما باید میان اعتبار فردی و مهارت آموزشی تفاوت قائل شد.

نمونه‌ اول: مربیانی با صعودهای بزرگ ولی ناکام در آموزش

در ایران بارها شاهد بوده‌ایم که کوهنوردانی با سابقه‌ی صعود به قلل مرتفع جهان، در مقام مربی چندان موفق نبودند. دلیل ساده است: آن‌ها عادت کرده‌اند به تصمیم‌گیری برای خودشان در شرایط سخت، اما در آموزش نیاز به صبر، مرحله‌بندی و مدیریت گروه متنوعی از افراد داریم؛ مهارت‌هایی که کاملاً متفاوت‌اند.

این مورد هم در کوهنوردی و هم در سایر رشته های صعود نمود پیدا می کند.

قله چالون؛ بالکون تماشای علم‌کوه (راهنمای صعود)

اولغ موزتاغ: حماسه ۱۹۸۵ در قلب کوه‌های فراموش‌شده

نمونه‌ دوم: مربیان گمنام اما مؤثر

در بسیاری از باشگاه‌های محلی، مربیانی حضور دارند که شاید هیچ‌گاه پایشان به هیمالیا نرسیده باشد، اما سال‌هاست نسل‌های مختلف کوهنوردان را آموزش داده‌اند؛ از گره‌های ابتدایی گرفته تا اصول پیشرفته‌ی صعود. این مربیان با اتکا به دانش، صبر و تجربه‌ی آموزشی، اعتبار خود را ساخته‌اند.

نقش فدراسیون و استانداردها

فدراسیون‌های کوهنوردی در سراسر جهان، برای صدور کارت مربیگری، مجموعه‌ای از معیارها تعیین می‌کنند:

• گذراندن دوره‌های آموزشی رسمی،
• قبولی در آزمون‌های تئوری و عملی،
• توانایی فنی در سطح مشخص،
• مدیریت ایمنی و امداد و نجات.

در ایران نیز چنین ساختاری وجود دارد. برای مثال، برای اخذ مدرک مربیگری درجه ۳ سنگ‌نوردی یا کوه‌پیمایی، شرط لازم صعود به قله‌ی ۷۰۰۰ متری وجود ندارد. بلکه توانایی اجرای درست تکنیک‌ها، آشنایی با استانداردها و توان تدریس اهمیت دارد.

وجه روان‌شناختی: اعتماد هنرجو

یکی از دلایل تأکید عمومی بر صعودهای شاخص، اعتمادسازی است. هنرجویان تازه‌کار وقتی می‌شنوند مربی‌شان «دماوند را زمستانه صعود کرده» یا «در پامیر صعود داشته»، احساس امنیت بیشتری می‌کنند. این جنبه بیشتر به برندینگ شخصی مربی مربوط است تا ضرورت آموزشی.

همان‌طور که در پزشکی، یک جراح معروف به خاطر عمل‌های سخت شناخته می‌شود اما برای درمان عمومی شاید پزشک خانواده کارآمدتر باشد، در کوهنوردی نیز همین تمایز وجود دارد.

مدیریت ریسک: جوهره‌ی مربیگری

اگر بخواهیم یک ویژگی کلیدی برای مربی کوهنوردی نام ببریم، مدیریت ریسک است. مربی باید بتواند:

• شرایط جوی و خطر سقوط سنگ یا بهمن را تشخیص دهد،
• تصمیم بگیرد که چه زمانی بازگشت ضروری است،
• و مهم‌تر از همه، مسئولیت گروه را برعهده بگیرد.

این ویژگی‌ها الزاماً از دل صعودهای شاخص بیرون نمی‌آید. بسیاری از کوهنوردان بزرگ جهان، قربانی غرور یا نادیده‌گرفتن هشدارها شده‌اند. در مقابل، مربیان حرفه‌ای در دوره‌های آموزشی یاد می‌گیرند که ایمنی مقدم بر فتح قله است.

دو دیدگاه متضاد در جامعه کوهنوردی

1. طرفداران صعودهای شاخص:
   معتقدند کسی که قله‌های بزرگ را صعود نکرده، نمی‌تواند درک درستی از فشار و شرایط سخت داشته باشد. از نگاه آن‌ها، تجربه‌ی میدانی در ارتفاعات بالا به مربی اعتبار و بینش ویژه‌ای می‌دهد.
2. منتقدان این نگاه:
   باور دارند که آموزش یک مهارت مستقل است. همان‌طور که یک استاد دانشگاه لزوماً نباید بزرگ‌ترین کشف علمی جهان را کرده باشد، مربی کوهنوردی هم نیازی به فتح هشت‌هزارمتری‌ها ندارد.

مثال‌های جهانی

• ویلی آنسولد(Willi Unsoeld): یکی از فاتحان اورست از مسیر غربی، بعدها به‌عنوان استاد دانشگاه و مربی کوهنوردی شناخته شد. در او، هر دو وجه «صعود شاخص» و «توان آموزشی» جمع شده بود.
• اریک هورست (Eric Hörst): نویسنده‌ی مشهور کتاب‌های آموزشی سنگ‌نوردی، هرچند مسیرهای سخت زیادی صعود کرده، بیشتر به‌عنوان مربی و تحلیل‌گر آموزشی شناخته می‌شود تا فاتح قله‌های عظیم.
• مربیان محلی ایران: بسیاری از مربیان در باشگاه‌های تهران، تبریز یا مشهد، بدون حضور در اکسپدیشن‌های بزرگ، نسل جدیدی از کوهنوردان را تربیت کرده‌اند.

جمع‌بندی: چه چیزی مربی خوب را می‌سازد؟

با مرور همه‌ی دیدگاه‌ها و مثال‌ها، می‌توان نتیجه گرفت:

• شرط ضروری: دانش فنی، مهارت آموزشی، توانایی انتقال تجربه، مدیریت گروه و ایمنی.
• شرط امتیازی: سابقه صعودهای شاخص.

داشتن صعودهای بزرگ مثل یک مدال است که اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد، اما نبود آن چیزی از ارزش و توانایی یک مربی نمی‌کاهد، اگر مهارت‌های آموزشی و مدیریتی‌اش قوی باشد.

نتیجه‌گیری نهایی

در نهایت، باید بپذیریم که مربی کوهنوردی بودن با کوهنورد حرفه‌ای بودن متفاوت است. جامعه‌ی کوهنوردی ایران و جهان نیازمند مربیانی است که علاوه بر تجربه‌های فردی، نگاه آموزشی، صبر، تعهد و مدیریت ریسک را در اولویت قرار دهند. صعودهای شاخص می‌توانند چراغی بر کارنامه‌ی یک مربی باشند، اما روشنایی اصلی را همان مهارت آموزش و تعهد به ایمنی فراهم می‌کند.