کوهنوردی و صاعقه : 19 نکته مهم و ضروری

کوهنوردی در ارتفاعات بالا همواره با خطرات بسیاری همراه است و یکی از این خطرات جدی، صاعقه است. صاعقه به دلیل شدت و سرعتی که دارد، می‌تواند در عرض چند ثانیه جان کوهنوردان را به خطر بیندازد. در ارتفاعات بالا، به‌ویژه در مناطق کوهستانی، احتمال برخورد صاعقه افزایش می‌یابد. این مناطق به دلیل ارتفاع بیشتر نسبت به زمین‌های مسطح، به نوعی به عنوان هدف برای صاعقه عمل می‌کنند.

در کوهنوردی، زمانی که طوفان‌های رعد و برق به سرعت به وجود می‌آیند، کوهنوردان باید به سرعت تصمیم بگیرند. اگر در طول یک طوفان رعد و برق در ارتفاعات بالا قرار دارید، توصیه می‌شود که فوراً به نقاط کم‌ارتفاع‌تر منتقل شوید و از پناهگاه‌های طبیعی مانند غارها و یا زیر صخره‌ها استفاده کنید. از ماندن در نزدیکی اجسام فلزی و یا بلندتر از سطح زمین باید خودداری کرد.

به طور کلی، شناخت شرایط جوی و پیش‌بینی تغییرات آن از طریق ابزارهای مناسب، مانند دستگاه‌های پیش‌بینی هواشناسی، می‌تواند کمک بزرگی به کاهش خطرات مرتبط با صاعقه در کوهستان داشته باشد. همچنین، داشتن اطلاعات کافی و آمادگی برای مواجهه با شرایط نامطلوب جوی، از جمله مهارت‌هایی است که هر کوهنورد حرفه‌ای باید به آن مجهز باشد.

اطلاعات کلی پیرامون صاعقه

1. پدیده صاعقه

صاعقه یک تخلیه الکتریکی است که در نتیجه تجمع بارهای الکتریکی در ابرهای رعد و برق یا بین ابرها و زمین ایجاد می‌شود. در ابرهای رعد و برق، اختلاف بارهای الکتریکی بین بخش‌های مختلف ابر یا بین ابر و زمین می‌تواند به چندین میلیون ولت برسد. این اختلاف بار باعث تخلیه الکتریکی و ایجاد صاعقه می‌شود.

2. عوامل مؤثر در افزایش خطر صاعقه در کوهستان

• ارتفاع: در ارتفاعات بالا، هوای نازک‌تر و شرایط جوی ناپایدارتر می‌تواند منجر به ایجاد شرایط مناسب‌تری برای وقوع صاعقه شود. به طور کلی، هرچه ارتفاع بیشتر باشد، خطر برخورد صاعقه افزایش می‌یابد.
• موقعیت جغرافیایی: مناطق کوهستانی که در نزدیکی خط استوا یا در عرض‌های جغرافیایی گرم و مرطوب قرار دارند، بیشتر مستعد وقوع صاعقه هستند.
• ویژگی‌های جغرافیایی: قله‌های بلند و مناطق با پوشش گیاهی کم، به دلیل عدم جذب مناسب بار الکتریکی، می‌توانند به نقاط هدف برای صاعقه تبدیل شوند.

3. آمار و داده‌ها

• فراوانی صاعقه: طبق داده‌های NOAA (سازمان ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده)، هر ساله حدود ۲۰ میلیون صاعقه در سطح جهانی ثبت می‌شود. در ایالات متحده، صاعقه عامل مرگ و میر در میان حوادث جوی است و سالانه حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر به دلیل صاعقه جان خود را از دست می‌دهند.
• خطرات مرتبط: طبق تحقیقات علمی، برخورد صاعقه می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی مانند سوختگی‌های الکتریکی، آسیب‌های عصبی، و اختلالات قلبی شود. حدود ۱۰ تا ۳۰ درصد از افرادی که به وسیله صاعقه آسیب می‌بینند، دچار آسیب‌های دائمی خواهند شد.

4. راهنمایی‌های پیشگیری و اقدامات ایمنی

• پیش‌بینی وضعیت آب و هوا: برای پیش‌بینی طوفان‌های رعد و برق، می‌توان از مدل‌های پیش‌بینی جوی و رادارهای آب و هوا استفاده کرد. تکنولوژی‌های جدید مانند برنامه‌های موبایل و ابزارهای GPS قادرند پیش‌بینی دقیقی از وقوع صاعقه ارائه دهند.
• اقدامات پیشگیرانه: به کوهنوردان توصیه می‌شود که در صورت پیش‌بینی وقوع طوفان، صعود را متوقف کنند و به مکان‌های امن‌تر مانند پناهگاه‌های کوهستانی یا مناطق کم‌ارتفاع‌تر بروند. در شرایط اضطراری، استفاده از پوشش‌های مقاوم در برابر الکتریسیته و ابزارهای ارتباطی برای تماس با تیم‌های نجات می‌تواند مؤثر باشد.
• آموزش و آگاهی: آموزش کوهنوردان و فراهم کردن اطلاعات کافی درباره خطرات صاعقه و نحوه مواجهه با آن می‌تواند به کاهش ریسک کمک کند. دوره‌های آموزشی در زمینه امداد و نجات در شرایط جوی نامساعد می‌تواند بسیار مفید واقع شود.

5. مفاهیم علمی پایه

• خطرات صاعقه برای انسان: صاعقه می‌تواند به شدت به سیستم عصبی و قلب آسیب بزند. جریان الکتریکی ناشی از صاعقه می‌تواند منجر به آسیب‌های داخلی و مشکلات در عملکرد قلب و سیستم تنفسی شود. همچنین، آسیب‌های پوستی از جمله سوختگی‌های شدید نیز از دیگر عوارض صاعقه هستند.
• فیزیک صاعقه: انرژی صاعقه می‌تواند تا ۱۰۰ میلیون ولت و جریان آن به ۳۰ هزار آمپر برسد. این انرژی در مدت زمان بسیار کوتاهی تخلیه می‌شود، که به دلیل سرعت بالای این جریان، صاعقه می‌تواند آسیب‌های جدی به بار آورد.

نکات مهم کوهنوردی درباره صاعقه

در کوهنوردی، آگاهی از خطرات صاعقه و چگونگی مدیریت آن اهمیت زیادی دارد. در زیر به نکات مهم پیرامون کوهنوردی و صاعقه اشاره می‌کنم:

1. پیش‌بینی وضعیت آب و هوا

• پیش از صعود: همواره وضعیت هوا را بررسی کنید و از تغییرات احتمالی آب و هوا در منطقه کوهستانی مطلع شوید. طوفان‌های رعد و برق معمولاً در بعدازظهرها و در ارتفاعات بالاتر بیشتر رخ می‌دهند.
• ابزارهای پیش‌بینی: استفاده از اپلیکیشن‌های هواشناسی و دستگاه‌های GPS که قابلیت پیش‌بینی وضعیت آب و هوا را دارند، می‌تواند کمک بزرگی باشد.
• در برخی سایت های هواشناسی مانند مونتین فورکست و متابلو پیش بینی وقوع صاعقه را می توانید ملاحظه نمایید.

2. شناخت علائم طوفان

• ابرهای کومولونیمبوس: حضور این ابرها معمولاً نشانه‌ای از طوفان و رعد و برق است. اگر این ابرها را مشاهده کردید، برنامه صعود خود را مجدداً بررسی کنید.
• بادهای شدید و افت ناگهانی دما: این تغییرات ممکن است نشانه نزدیک شدن طوفان باشد.

3. اجتناب از قرارگیری در نقاط بلند

• خط‌الرأس‌ها و قله‌ها: در هنگام وقوع طوفان، از نقاط بلند مانند قله‌ها، خط‌الرأس‌ها، و لبه‌های کوهستانی دوری کنید. این مناطق معمولاً اولین نقاطی هستند که صاعقه به آن‌ها برخورد می‌کند.
• تنها بودن در ارتفاع: اگر به تنهایی در ارتفاعات بالا هستید، خطر برخورد صاعقه بیشتر است. بهتر است به پایین‌ترین نقطه‌ای که می‌توانید، بروید.

4. اجتناب از تماس با اجسام فلزی

• وسایل فلزی: در هنگام وقوع صاعقه از تماس با اجسام فلزی مانند عصا، کرامپون، و تجهیزات کوهنوردی خودداری کنید. این اجسام می‌توانند جریان الکتریکی را به سمت شما هدایت کنند.
• پوشش‌های فلزی: از پناه گرفتن در مکان‌هایی که دارای پوشش فلزی هستند، خودداری کنید.

5. انتخاب پناهگاه مناسب

• پناهگاه‌های طبیعی: اگر در طوفان گیر افتادید، به دنبال پناهگاه‌های طبیعی مانند غارها و یا زیر صخره‌ها بگردید. این پناهگاه‌ها باید در عمق کافی باشند تا از برخورد مستقیم صاعقه جلوگیری کنند.
• اجتناب از درختان بلند: از ایستادن در نزدیکی درختان بلند خودداری کنید. درختان می‌توانند هدفی برای صاعقه باشند و در صورت برخورد صاعقه، جریان الکتریکی ممکن است به شما منتقل شود.

6. قرار گرفتن در وضعیت مناسب

• وضعیت جمع‌شده: اگر هیچ پناهگاهی در دسترس نیست، خود را به حالت جمع‌شده درآورید (دست‌ها روی زانو و سر به سمت پایین) و روی دو پا قرار گیرید. این وضعیت می‌تواند خطر انتقال جریان الکتریکی را کاهش دهد.
• عدم لمس زمین با تمام بدن: تلاش کنید فقط با دو پا زمین را لمس کنید و از تماس بدن با سطح بزرگتری از زمین خودداری کنید.

7. بعد از طوفان

• ادامه صعود: پس از پایان طوفان و وقتی که اطمینان حاصل کردید رعد و برق تمام شده است، می‌توانید به صعود ادامه دهید. اما همچنان باید مراقب تغییرات وضعیت هوا باشید.
• بررسی سلامت: اگر احساس سوزش یا علائم غیرعادی در بدن خود داشتید، فوراً از ادامه فعالیت خودداری کرده و به دنبال کمک پزشکی باشید.

در زیر جدول نکات مهم پیرامون کوهنوردی و صاعقه آورده شده است:

در صورت برخورد صاعقه با نفرات تیم در کوهنوردی چه باید کرد؟

در صورت برخورد صاعقه با نفرات تیم در کوهنوردی، اقدامات سریع و مناسب می‌تواند به نجات جان افراد و کاهش آسیب‌های احتمالی کمک کند. در زیر به نکات مهم و اقدامات ضروری در این موقعیت‌ها اشاره می‌شود:

میزان آب مورد نیاز ورزشکاران در روز چقدر است؟

الکساندر هوبر؛ یک فیزیکدان بر علیه جاذبه شورش می‌کند

1. ارزیابی وضعیت و تماس با اورژانس

• ارزیابی فوری: پس از برخورد صاعقه، فوراً وضعیت قربانیان را بررسی کنید. به دنبال علائم واضحی از آسیب، مانند سوختگی‌های شدید، مشکل در تنفس، و مشکلات قلبی باشید.
• تماس با اورژانس: اگر امکان‌پذیر است، بلافاصله با خدمات اورژانس تماس بگیرید و موقعیت دقیق خود را گزارش کنید. ارائه اطلاعات دقیق می‌تواند به سرعت کمک‌رسانی را تسریع کند.

2. مراقبت‌های اولیه

• تنفس و ضربان قلب: اگر قربانی به نظر بی‌هوش است یا تنفس ندارد، بلافاصله اقدام به تنفس مصنوعی و احیای قلبی-ریوی (CPR) کنید. این اقدامات می‌تواند تا زمانی که کمک‌های پزشکی حرفه‌ای برسد، جان فرد را نجات دهد.
• جایگزینی مایعات: اگر فرد هوشیار است، او را تشویق کنید که مایعات بنوشد. صاعقه می‌تواند به کم‌آبی و مشکلات الکترولیتی منجر شود، بنابراین تأمین مایعات کافی اهمیت دارد.

3. آسیب‌های سوختگی

• درمان سوختگی‌ها: سوختگی‌های ناشی از صاعقه ممکن است شدید باشند. برای درمان سوختگی‌های خفیف، ناحیه آسیب‌دیده را با آب سرد بشویید و از استفاده از یخ مستقیم یا داروهای حاوی الکل خودداری کنید. در صورت وجود سوختگی‌های شدید، به دنبال کمک‌های پزشکی باشید.

4. پناهگاه و ایمنی

• حفاظت از دیگران: بعد از برخورد صاعقه، اطمینان حاصل کنید که تمام اعضای تیم از خطرات جدید دور باشند. بررسی کنید که هیچ‌کدام از آن‌ها در معرض خطر دیگر صاعقه‌ها یا آسیب‌های اضافی نباشند.
• پناهگاه: اگر شرایط جوی همچنان ناپایدار است، افراد را به مکان‌های امن‌تر مانند پناهگاه‌های طبیعی یا درون غارها منتقل کنید.

5. پیشگیری از شوک

• کنترل دما: بدن فرد آسیب‌دیده را در دمای طبیعی حفظ کنید. به ویژه، مراقب باشید که فرد دچار شوک حرارتی یا سرمایی نشود.
• مراقبت روانی: صاعقه می‌تواند اثرات روانی عمیقی بر جای بگذارد. به قربانیان آرامش دهید و به آن‌ها کمک کنید تا از نظر روانی با حادثه کنار بیایند.

6. ارزیابی و درمان طولانی‌مدت

• پیگیری پزشکی: حتی اگر آسیب‌های قابل توجهی مشاهده نمی‌شود، باید فرد آسیب‌دیده توسط یک پزشک متخصص بررسی شود. صاعقه می‌تواند آسیب‌های داخلی نامشخصی را به همراه داشته باشد که نیاز به ارزیابی دقیق دارند.
• مراقبت‌های پس از حادثه: پس از دریافت کمک‌های اولیه، نظارت بر وضعیت فرد و پیگیری‌های پزشکی برای اطمینان از بهبود کامل و جلوگیری از مشکلات طولانی‌مدت ضروری است.

7. آموزش و آماده‌سازی

• آموزش تیم: پیش از شروع صعود، اطمینان حاصل کنید که تمام اعضای تیم با اقدامات ایمنی و روش‌های کمک‌های اولیه آشنا هستند.
• برنامه‌ریزی اضطراری: برنامه‌ای برای مواقع اضطراری شامل مراحل اولیه درمان و چگونگی تماس با خدمات نجات داشته باشید.

با رعایت این نکات و آماده‌سازی مناسب، می‌توان خطرات ناشی از برخورد صاعقه را به حداقل رساند و در مواقع اضطراری واکنش مؤثرتری داشت.

جمع بندی

صاعقه یکی از خطرات جدی و غیرقابل پیش‌بینی در کوهنوردی است که به ویژه در ارتفاعات بالا و مناطق کوهستانی، جایی که شرایط جوی ناپایدار است، می‌تواند به سرعت به وقوع بپیوندد. در ارتفاعات بالا، به دلیل تجمع بارهای الکتریکی در ابرهای رعد و برق و فاصله زیاد از سطح زمین، احتمال وقوع صاعقه افزایش می‌یابد. بنابراین، کوهنوردان باید همواره از وضعیت آب و هوا آگاه باشند و در صورت پیش‌بینی طوفان‌های رعد و برق، به سرعت اقدام به تغییر مسیر یا توقف صعود کنند.

اقدامات پیشگیرانه و مدیریت خطرات صاعقه در کوهنوردی شامل استفاده از ابزارهای پیش‌بینی جوی، انتخاب مکان‌های مناسب برای پناهگاه، و اجتناب از نقاط بلند و اجسام فلزی است. در صورت وقوع صاعقه، بررسی وضعیت قربانیان، ارائه مراقبت‌های اولیه از جمله CPR و درمان سوختگی‌ها، و تماس با خدمات اورژانس از اقدامات حیاتی هستند. همچنین، پناه‌گرفتن در مکان‌های امن و دور از درختان بلند و اجسام فلزی می‌تواند به کاهش خطرات بیشتر کمک کند.

آموزش و آماده‌سازی مناسب می‌تواند نقش مهمی در مدیریت خطرات صاعقه داشته باشد. کوهنوردان باید با روش‌های پیشگیری، شناسایی علائم طوفان، و ارائه کمک‌های اولیه آشنا باشند. داشتن یک برنامه اضطراری و تجهیزات مناسب برای شرایط جوی نامساعد می‌تواند به نجات جان و کاهش آسیب‌های ناشی از صاعقه کمک کند و اطمینان حاصل کند که تیم در مواقع بحرانی قادر به واکنش مؤثر خواهد بود.