سندرم کمپارتمان در دوندگان؛ درد مرموز ساق پا

سندرم کمپارتمان چیست و چرا دوندگان باید آن را جدی بگیرند؟

اگر دونده‌اید، حتماً بارها در میانه یا پایان تمرین، احساس فشار، درد یا حتی گزگز در ساق پا را تجربه کرده‌اید. اغلب آن را به خستگی یا کفش نامناسب نسبت می‌دهیم، اما گاهی پشت این علائم، مشکلی جدی به نام سندرم کمپارتمان ساق پا (Compartment Syndrome) پنهان است؛ مشکلی که اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند نه‌تنها تمرین را مختل کند، بلکه باعث آسیب دائمی به عضلات و اعصاب شود.

در این مقاله‌ی جامع، با زبانی ساده و دقیق، تمام آنچه باید درباره این سندرم بدانید را بررسی می‌کنیم؛ از علائم و دلایل تا راه‌های پیشگیری و درمان.

سندرم کمپارتمان ساق پا چیست؟

ساق پای انسان از چندین ناحیه‌ی محصور تشکیل شده است که به آن‌ها «کمپارتمان» می‌گویند. این کمپارتمان‌ها، مجموعه‌ای از عضلات، عروق و اعصاب را در بر دارند و توسط غلافی سفت به نام فاسیا (Fascia) احاطه شده‌اند.

در شرایط طبیعی، فشار درون این کمپارتمان‌ها کنترل‌شده است. اما زمانی که در اثر تمرین سنگین، التهاب یا ضربه، فشار داخل این فضا بیش از حد بالا برود، جریان خون مختل می‌شود. نتیجه؟
درد، بی‌حسی، ضعف عضلانی و در موارد شدید، آسیب بافتی جدی.

انواع سندرم کمپارتمان

۱. نوع حاد (Acute Compartment Syndrome)

این نوع معمولاً پس از ضربه مستقیم یا آسیب شدید مانند شکستگی یا تصادف اتفاق می‌افتد. درد بسیار شدید است و نیاز به جراحی فوری (فاسیوتومی) دارد. اگر به‌موقع درمان نشود، می‌تواند به نکروز عضلات و آسیب دائمی منجر شود.

۲. نوع مزمن یا ورزشی (Chronic Exertional Compartment Syndrome – CECS)

این همان چیزی است که دوندگان بیشتر با آن درگیر می‌شوند. فشار درون کمپارتمان طی تمرین به‌آرامی افزایش می‌یابد و باعث درد در طول فعالیت می‌شود، ولی با استراحت بهبود می‌یابد. با این حال، اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند به آسیب‌های بلندمدت تبدیل شود.

چرا دوندگان در خطر بیشتری هستند؟

دوندگان – به‌ویژه دونده‌های استقامتی، کوه‌نوردان، و تریل‌رانرها – به‌طور مداوم از عضلات ساق پا استفاده می‌کنند. در حین دویدن، به‌ویژه روی سطح سخت، فشارهای تکرارشونده روی کمپارتمان قدامی و لترال ساق ایجاد می‌شود. عواملی مانند:

• دویدن روی آسفالت
• افزایش ناگهانی حجم تمرین
• فرم دویدن نادرست
• استفاده از کفش نامناسب

همگی فشار داخل کمپارتمان‌ها را افزایش می‌دهند. در نتیجه، سندرم کمپارتمان مزمن به‌تدریج بروز می‌کند؛ معمولاً بدون هشدار واضح، تا جایی که تمرین دیگر غیرممکن می‌شود.

نشانه‌های سندرم کمپارتمان مزمن در دونده‌ها

تشخیص این مشکل سخت است، چون علائم آن با خستگی یا شین‌اسپلینت اشتباه گرفته می‌شود. اما دوندگان باید به این موارد حساس باشند:

نشانه	توضیح
درد یا سوزش در ساق پا	معمولاً پس از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه دویدن شروع می‌شود
احساس سفتی یا پُری در عضلات	انگار عضله در حال «ترکیدن» است
بی‌حسی یا گزگز در پا و انگشتان	معمولاً هنگام فعالیت
ضعف عضلانی یا افت عملکرد	مثلاً افتادگی پا هنگام دویدن
بهبود سریع پس از توقف فعالیت	علائم با استراحت از بین می‌روند، اما دوباره با دویدن برمی‌گردند

علت‌ها: ریشه‌ی درد را بشناسیم

سندرم کمپارتمان مزمن (CECS) برخلاف نوع حاد آن، به‌صورت تدریجی و در اثر عوامل ترکیبی به‌وجود می‌آید. بیشتر دوندگان فکر می‌کنند این درد به‌خاطر کفش یا خستگی است، اما در واقع این مشکل ریشه در فشار داخل عضلات دارد. مهم‌ترین دلایل آن عبارت‌اند از:

۱. افزایش ناگهانی حجم یا شدت تمرین

افزایش سریع کیلومترها، شیب تمرین یا جلسات سرعتی، بدن را غافلگیر کرده و فشار داخل عضلات را بالا می‌برد.

۲. دویدن روی سطوح سخت یا غیرطبیعی

آسفالت داغ، سطح صاف بدون جذب شوک، یا مسیرهای شیب‌دار باعث فشار بیشتر بر عضلات ساق می‌شود.

۳. فرم نادرست دویدن (بیومکانیک غلط)

فرود پاشنه‌ای شدید، overstriding یا نداشتن تعادل عضلانی (مثل ضعف عضلات گلوتئال) باعث فشار بیشتر بر کمپارتمان‌های ساق می‌شود.

۴. کفش نامناسب یا مستهلک

کفش‌هایی که جذب ضربه خوبی ندارند یا قالب‌شان خراب شده، باعث می‌شوند عضلات ساق بار اضافه‌ای را تحمل کنند.

۵. سفتی فاسیا یا عضلات

اگر بافت فاسیا (غلاف عضله) سفت باشد، قابلیت تطابق با افزایش حجم عضله را ندارد و فشار داخلی بالا می‌رود. همین‌طور عضلاتی که بیش از حد قوی یا سفت شده‌اند، فضای طبیعی را پر می‌کنند.

تشخیص: چگونه بدانیم سندرم کمپارتمان داریم؟

این سندرم، به‌ویژه نوع مزمن، به‌راحتی با مشکلاتی مثل شین‌اسپلینت، التهاب تاندون یا حتی گرفتگی عضلات اشتباه گرفته می‌شود. برای تشخیص دقیق، چند راه وجود دارد:

۱. بررسی بالینی توسط پزشک ورزشی

پزشک با پرسش درباره‌ی زمان شروع درد، الگوی علائم، محل درد و نحوه‌ی بهبود می‌تواند تا حد زیادی احتمال CECS را تشخیص دهد.

۲. معاینه فیزیکی بلافاصله بعد از دویدن

در این حالت، عضله سفت، پرحجم و حساس می‌شود و ممکن است درد با فشار ایجاد شود. در برخی موارد، ضعف حرکتی یا کاهش حس در انگشتان نیز دیده می‌شود.

۳. تست فشار داخل کمپارتمان (Intracompartmental Pressure Test)

تست طلایی تشخیص CECS است. یک سوزن مخصوص به عضله وارد شده و فشار داخل آن در حالت استراحت، حین تمرین، و بعد از تمرین اندازه‌گیری می‌شود. اگر فشار از حدود طبیعی بیشتر باشد (مثلاً >30mmHg بعد تمرین)، تشخیص قطعی می‌شود.

۴. MRI یا اسکن عضلانی

در برخی موارد، پزشک برای رد سایر آسیب‌ها از تصویربرداری کمک می‌گیرد، ولی این روش قطعی نیست.

راهکارهای پیشگیری: قبل از اینکه دیر شود!

پیشگیری از سندرم کمپارتمان ساده‌تر از درمان آن است، به‌ویژه برای دوندگان با سابقه درد ساق. در ادامه، راهکارهایی کاربردی را می‌خوانید:

۱. افزایش تدریجی تمرین

قانون ۱۰ درصد را فراموش نکنید: حجم تمرین هفتگی نباید بیش از ۱۰٪ نسبت به هفته قبل افزایش پیدا کند.

۲. اصلاح فرم دویدن

مشورت با یک مربی، ضبط ویدئوی حرکت، و بررسی وضعیت گام‌برداری (stride) می‌تواند فرم شما را بهینه کند.

۳. استفاده از کفش مناسب

کفش دویدن باید دارای جذب ضربه مناسب، پشتیبانی از قوس پا، و در صورت نیاز کنترل پروناتوری (pronation control) باشد. هر ۶۰۰ تا ۸۰۰ کیلومتر، کفش را تعویض کنید.

برای دوندگانی که با درد مزمن ساق پا یا سندرم کمپارتمان مواجه‌اند، انتخاب کفش مناسب می‌تواند نقش کلیدی در کاهش فشار وارده بر عضلات ساق ایفا کند. در این زمینه، سه مدل کفش حرفه‌ای و تخصصی پیشنهاد می‌شوند:
اول، کفش بروکس گوست ۱۵ با بالشتک‌گذاری نرم و پایداری بالا، برای دوندگان با ضربات سنگین بسیار مناسب است؛
دوم، هوکا باندی ۹ که با کفی ضخیم و ساختار ارگونومیک، فشار روی ساق پا را به‌شکل چشم‌گیری کاهش می‌دهد؛
و در نهایت، کفش اسیکس سوپربلست با ترکیب بازگشت انرژی بالا و طراحی سبک، گزینه‌ای فوق‌العاده برای دوندگان استقامتی محسوب می‌شود که به دنبال کاهش بار عضلانی در تمرین‌های طولانی هستند.

۴. تمرینات کششی و موبیلیتی

عضلات ساق، کف پا، همسترینگ و پشت ران باید انعطاف‌پذیر باشند. تمرینات کششی پویا قبل از تمرین و ایستا پس از تمرین توصیه می‌شود.

۵. فوم رولر و ماساژ

استفاده از فوم رولر روی ساق پا، پرونه‌آل و حتی کف پا می‌تواند به بهبود جریان خون و کاهش سفتی کمک کند.

۶. تقویت عضلات مرکزی بدن (Core & Glutes)

عضلات ضعیف مرکزی باعث جبران فشار در عضلات ساق می‌شوند. تمریناتی مثل پل باسن، پلانک، و اسکوات با کنترل می‌توانند کمک‌کننده باشند.

درمان سندرم کمپارتمان ساق: از مراقبت تا جراحی

درمان‌های غیرجراحی (محافظه‌کارانه)

در مراحل اولیه یا موارد خفیف‌تر، درمان بدون جراحی می‌تواند مؤثر باشد؛ به‌ویژه اگر زود تشخیص داده شود. این رویکرد شامل موارد زیر است:

۱. کاهش یا توقف موقت تمرین

اولین گام، کاهش فشار تمرینی و توقف دویدن برای چند هفته است. در این مدت می‌توان ورزش‌های جایگزین مثل دوچرخه‌سواری یا شنا انجام داد.

۲. فیزیوتراپی تخصصی ورزشی

یک فیزیوتراپیست ماهر می‌تواند:

• عضلات ساق را به کمک ماساژ عمقی یا dry needling آزاد کند
• روی اصلاح الگوهای حرکتی کار کند
• تمرینات کششی و تقویتی هدفمند ارائه دهد

۳. اصلاح فرم دویدن

تمرکز روی تکنیک‌هایی مثل افزایش cadence (تعداد گام در دقیقه)، کاهش overstriding، و سبک‌تر فرود آمدن روی زمین می‌تواند فشار روی ساق را کاهش دهد.

۴. کفش مناسب یا کفی طبی

در برخی موارد استفاده از کفی‌های اصلاحی یا تغییر برند و مدل کفش دویدن باعث کاهش علائم می‌شود.

۵. تمرینات انعطاف و ریکاوری

• فوم رولینگ روی عضلات ساق و کف پا
• تمرینات کششی مداوم
• ماساژ، یوگا و خواب کافی برای بازیابی بافت عضلانی

📌 نکته: در بسیاری از موارد، درمان‌های فوق فقط علائم را مدیریت می‌کنند و بازگشت کامل به تمرین حرفه‌ای بدون بازگشت علائم دشوار است.

درمان جراحی: فاسیوتومی

در موارد شدید یا مزمن که با روش‌های غیرجراحی بهبود حاصل نشده، تنها راه‌حل مؤثر جراحی فاسیوتومی است. در این عمل، با برش غلاف فاسیا، فشار داخل کمپارتمان کاهش می‌یابد.

نکات مهم جراحی:

• عمل نسبتاً ساده است و معمولاً تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود.
• دوره نقاهت حدود ۶ تا ۸ هفته است.
• درصد موفقیت بالا است (حدود ۷۰ تا ۹۰ درصد بازگشت کامل به ورزش).
• عوارض احتمالی شامل خونریزی، عفونت یا اسکار می‌باشد.

بازگشت به دویدن پس از درمان

🔁 بازتوانی مرحله‌به‌مرحله:

مرحله	هدف	نکات
هفته ۱-۲	استراحت و ترمیم اولیه	پیاده‌روی سبک و حرکات کششی ملایم
هفته ۳-۴	تقویت و تعادل عضلانی	تمرینات ایزومتریک و کار روی core
هفته ۵-۶	دویدن تناوبی	۱ دقیقه دویدن + ۲ دقیقه پیاده‌روی، بدون درد
هفته ۷ به بعد	بازگشت کامل به تمرین	اضافه‌کردن تدریجی حجم تمرین با پایش درد

❗ در هر مرحله، اگر درد یا گزگز بازگشت، یک گام به عقب برگردید.

نکات طلایی برای دوندگان

در پایان، اگر دونده هستید یا به‌طور منظم می‌دوید، این توصیه‌ها را همیشه در ذهن داشته باشید:

• 👟 هر ۶۰۰ تا ۸۰۰ کیلومتر کفش‌تان را عوض کنید.
• 📈 برنامه تمرینی را به‌آرامی افزایش دهید. افزایش سریع = درد.
• 🧘‍♂️ هر روز ۱۰ دقیقه به کشش و فوم رولر اختصاص دهید.
• 📹 از فرم دویدن‌تان فیلم بگیرید. بیومکانیک اشتباه، دشمن پنهان است.
• 🧠 هر درد تکرارشونده‌ای را جدی بگیرید. درد، زبان بدن است.

جمع‌بندی نهایی

سندرم کمپارتمان ساق پا یکی از چالش‌های نادیده‌گرفته‌شده در میان دوندگان است. در حالی‌که اغلب با مشکلات ساده اشتباه گرفته می‌شود، در صورت عدم توجه، می‌تواند ورزش‌کردن را برای مدت طولانی مختل کند. اما خبر خوب این است: با آگاهی، پیشگیری و در صورت لزوم درمان به‌موقع، می‌توانید به مسیر دویدن‌تان بازگردید، قوی‌تر از همیشه.