وقوع بهمن در چین و پدیده‌ی اسرارآمیز نورهای آبی

بهمنی که در چین رخ داده، با یک پدیده‌ی نادر و جذاب همراه بوده است: نورهای آبی درخشان که به طور لحظه‌ای در کنار توده‌های یخ و برف در حال ریزش دیده شدند. این نورها، که توسط عکاسان نجومی ثبت شده‌اند، توجه علاقه‌مندان به طبیعت و دانشمندان را به خود جلب کرده و سوالات جدیدی درباره‌ی این پدیده‌ی فیزیکی ایجاد کرده است.

نورهای آبی در یک بهمن؛ ثبت شده توسط عکاس نجومی

یکی از افرادی که این پدیده را ثبت کرده است، لی شنگیو، عکاس نجومی مشهور است که برای عکس‌های شگفت‌انگیزش از آسمان شب، شهرت جهانی دارد. او که در سال 2023 برنده‌ی مسابقه‌ی عکاسی آسمان شب در سیاره‌نمای پکن شده بود، این بار به جای آسمان، دوربین خود را به سمت زمین و کوهستان‌های برفی چین چرخانده است.

در تاریخ 27 اکتبر 2024، او در پای کوه شیان نایری در استان سیچوان چین دوربین خود را تنظیم کرد تا از حرکت ستارگان در آسمان شب تصویربرداری کند. این کوه مقدس، که بیش از 6000 متر ارتفاع دارد، یکی از مکان‌های زیارتی مهم در بودیسم تبتی به شمار می‌رود و صعود به قله‌های آن ممنوع است. اما این بار، ستارگان در پس‌زمینه قرار گرفتند و ریزش بهمن، همراه با نورهای آبی مرموز، به سوژه‌ی اصلی تصاویر او تبدیل شد.

پدیده‌ای نادر که عکاسان دیگر هم آن را دیده‌اند

نورهای آبی در تصاویر لی شنگیو توجه زیادی به خود جلب کردند. او با جامعه‌ی عکاسان نجومی تماس گرفت تا بپرسد آیا کسی قبلاً چنین پدیده‌ای را دیده است یا نه. پاسخ جالبی دریافت کرد: یکی دیگر از عکاسان، لو میائو، در اوایل همان ماه پدیده‌ای مشابه را در کوه موستاق آتا در منطقه سین‌کیانگ ثبت کرده بود. در ویدیوی او، یک ریزش بهمن دیگر همراه با یک درخشش آبی طولانی‌تر به ثبت رسیده بود.

این نکته جالب است که هم لی و هم لو اشاره کردند که این نورها در زمان واقعی با چشم غیرمسلح دیده نشده بودند و تنها در تصاویر و ویدیوها نمایان شدند. با این حال، یکی از دوستان عکاسان، که تجربه‌ی مشاهده‌ی مستقیم بهمن‌ها را داشته است، گفت که قبلاً این نورهای آبی را با چشم دیده اما موفق به ثبت آن‌ها نشده بود.

توضیح احتمالی: تریبولومینسانس (Triboluminescence)

لی شنگیو، همراه با دیگر اعضای جامعه‌ی عکاسی، فرضیه‌ای ارائه داد که ممکن است این نورها ناشی از پدیده‌ای به نام تریبولومینسانس باشند. تریبولومینسانس، که اولین بار در سال 1605 توسط فرانسیس بیکن توصیف شد، زمانی رخ می‌دهد که کریستال‌ها در حین شکستن یا خرد شدن، نور ساطع می‌کنند. بیکن این پدیده را هنگام خرد شدن تکه‌های قند مشاهده کرده بود. بعدها، فیزیکدان معروف ریچارد فاینمن نیز به این پدیده اشاره کرد و گفت: «اگر یک تکه قند را با انبردست در تاریکی بشکنید، می‌توانید یک درخشش آبی ببینید.»

در تریبولومینسانس، شکستن یک کریستال می‌تواند باعث ایجاد جریان الکتریکی لحظه‌ای شود. این جریان، مولکول‌های هوا، به‌ویژه نیتروژن، را یونیزه کرده و باعث انتشار نوری شبیه به رعد و برق در مقیاس کوچک می‌شود.

افسانه حسامی‌فرد؛ اولین زن ایرانی بر فراز ۱۴ قله‌ ۸۰۰۰ متری جهان

ماراتن تفلیس؛ راهنمای دویدن در قلب گرجستان و تجهیزات لازم

ارتباط بهمن با تریبولومینسانس

در مورد بهمن‌های ثبت‌شده، فرضیه‌ی دانشمندان این است که هنگام ریزش یخ‌ها و برخورد آن‌ها با سنگ‌ها یا دیگر تکه‌های یخ، این نورها ایجاد می‌شوند. هنگامی که کریستال‌های یخ در نقاطی که بارهای مثبت و منفی مخالف دارند شکسته می‌شوند، پدیده‌ی تریبولومینسانس ممکن است رخ دهد. این پدیده می‌تواند به صورت نورهای آبی کوتاه‌مدت ظاهر شود.

این نورها می‌توانند اطلاعات مهمی درباره‌ی ماهیت یخ، نقاط کلیدی برخورد، و نحوه‌ی شکستن لایه‌های یخی در بهمن‌ها ارائه دهند. به عنوان مثال، دانشمندان می‌توانند از این داده‌ها برای تعیین میزان یخ جامد در یک بهمن یا نحوه‌ی انتشار شکست‌ها در لایه‌های یخی استفاده کنند.

چرا این پدیده کمیاب است؟

پدیده‌ی تریبولومینسانس در آزمایش‌های آزمایشگاهی (مانند خرد کردن قند یا کریستال‌های خاص) بارها مشاهده شده است، اما ثبت آن در طبیعت بسیار نادر است. از هزاران بهمن فیلم‌برداری‌شده در سراسر دنیا، تنها چند مورد از این نورها به ثبت رسیده‌اند. این سوال مطرح است که چرا این پدیده در بسیاری از بهمن‌ها رخ نمی‌دهد یا چرا بیشتر عکاسان و فیلم‌برداران نتوانسته‌اند آن را مشاهده کنند؟

یکی از دلایل ممکن این است که شرایط خاصی برای ایجاد تریبولومینسانس در مقیاس بزرگ لازم است:

• ساختار یخ: وجود کریستال‌هایی با بارهای الکتریکی متفاوت.
• زاویه‌ی برخورد: شکستن کریستال‌ها در نقاط خاص.
• شرایط نوری مناسب: نور آبی ممکن است در نور روز یا شرایط پرنور دیده نشود.

اهمیت علمی پدیده

ثبت این نورهای آبی نه تنها برای علاقه‌مندان به طبیعت جذاب است، بلکه برای فیزیکدانان و دانشمندان علوم زمین نیز ارزش علمی زیادی دارد. این مشاهدات می‌توانند به کشف جزئیات بیشتری درباره‌ی ترکیب یخ‌ها و نحوه‌ی انتشار شکست‌ها در توده‌های یخی کمک کنند. از طرف دیگر، این مشاهدات می‌توانند به درک عمیق‌تری از فرآیندهای مولکولی در پدیده‌های طبیعی منجر شوند.

چشم‌انداز آینده

پدیده‌ی نورهای آبی در بهمن‌ها هنوز به‌طور کامل درک نشده است، اما حالا که دانشمندان و عکاسان با این پدیده آشنا شده‌اند، ممکن است در آینده مشاهدات بیشتری ثبت شود. هر بار که بهمنی رخ می‌دهد، فرصتی برای کشف اسرار فیزیک در اختیار ما قرار می‌گیرد.

بنابراین، دفعه بعد که بهمنی را در طبیعت مشاهده کردید، شاید بهتر باشد نه‌تنها به صدای ریزش برف گوش کنید، بلکه چشم‌هایتان را نیز به دقت باز نگه دارید. ممکن است خود شما شاهد نورهای آبی شگفت‌انگیزی باشید که بخشی از رازهای طبیعت را فاش می‌کنند.