کمبود سدیم: علل، نشانه‌ها و مواد غذایی مفید برای رفع آن

کمبود ویتامین ها و مواد معدنی در بدن ما را با بیماری ها و خطرات زیادی تهدید می کند. کمبود سدیم در بدن نیز از این قاعده مستثنی نیست. نه تنها کمبود سدیم بلکه کمبود پتاسیم، کمبود ویتامین دی و ویتامین های دیگر نیز به بدن آسیب می رساند و ممکن است شما را هفته ها پاگیر تخت و بیمارستان کند. در این مقاله مفصلا به بیماری هیپوناترمی که ناشی از کمبود سدیم در بدن است و علل، علائم و درمان آن اشاره می کنیم با موج کوه همراه باشید.

هیپوناترمی به چه معناست؟

سدیم یک الکترولیت ضروری است که به حفظ تعادل آب در داخل و اطراف سلول های بدن شما کمک می کند. برای عملکرد صحیح عضلات و اعصاب مهم است و همچنین به حفظ سطح فشار خون ثابت کمک می کند.

کمبود سدیم در خون به عنوان بیماری هیپوناترمی شناخته می شود. زمانی اتفاق می افتد که آب و سدیم از تعادل خارج شوند. به عبارت دیگر، در خون شما یا آب زیاد است یا سدیم کافی وجود ندارد.

به طور معمول، سطح سدیم شما باید بین 135 تا 145 میلی اکی والان در لیتر باشد. هیپوناترمی زمانی رخ می دهد که سطح سدیم شما به زیر 135 میلی اکی والان در لیتر برسد.

کمبود سدیم یا هیپوناترمی به وضعیتی گفته می‌شود که سطح سدیم در خون کمتر از حد نرمال است. سدیم یکی از الکترولیت‌های مهم در بدن است که نقش کلیدی در تنظیم تعادل آب، عملکرد عضلات و اعصاب، و حفظ فشار خون دارد. سطح نرمال سدیم در خون معمولاً بین 135 تا 145 میلی‌اکی‌والان در لیتر (mEq/L) است. هیپوناترمی زمانی رخ می‌دهد که سطح سدیم به کمتر از 135 mEq/L برسد.

علل کمبود سدیم در بدن

عوامل زیادی می توانند باعث هیپوناترمی شوند. اگر بدن شما آب و الکترولیت های زیادی را از دست بدهد، ممکن است سطح سدیم شما خیلی پایین بیاید. هیپوناترمی همچنین ممکن است نشانه ای از برخی شرایط پزشکی باشد.

علل هیپوناترمی عبارتند از:

• استفراغ شدید یا اسهال
• مصرف برخی داروها، از جمله داروهای ضد افسردگی و مسکن
• مصرف دیورتیک ها (قرص های آب)
• نوشیدن بیش از حد آب در حین ورزش (این مورد بسیار نادر است)
• کم آبی بدن
• بیماری کلیوی یا نارسایی کلیه
• بیماری کبد
• مشکلات قلبی، از جمله نارسایی احتقانی قلب
• اختلالات غده آدرنال، مانند بیماری آدیسون، که بر توانایی غده فوق کلیوی شما برای تنظیم تعادل سدیم، پتاسیم و آب در بدن شما تأثیر می گذارد
• کم کاری تیروئید 
• سندرم هورمون ضد ادرار نامناسب (SIADH) که باعث می شود بدن شما آب را حفظ کند
• دیابت بی مزه، یک بیماری نادر که در آن بدن هورمون ضد ادرار نمی سازد
• سندرم کوشینگ، که باعث سطوح بالای کورتیزول می شود (این مورد نادر است)

انواع کمبود سدیم

کمبود سدیم یا هیپوناترمی را می‌توان به انواع مختلفی تقسیم کرد که هر یک بر اساس شرایط بالینی و مکانیسم‌های پاتوفیزیولوژیکی مختلف به وجود می‌آید. این تقسیم‌بندی‌ها به پزشکان کمک می‌کند تا تشخیص و درمان مناسبی را برای بیماران ارائه دهند. در زیر انواع هیپوناترمی آورده شده است:

1. هیپوناترمی هیپوولمیک (Hypovolemic Hyponatremia)

در این نوع، کاهش سطح سدیم همراه با کاهش حجم خون است.

• علل:
• از دست دادن زیاد مایعات از طریق تعریق، اسهال یا استفراغ
• مصرف دیورتیک‌ها (داروهای مدر)
• بیماری‌های کلیوی
• نشانه‌ها:
• افت فشار خون
• تپش قلب سریع
• تشنگی شدید
• کاهش ادرار

2. هیپوناترمی ایزوهیپوناترمی (Euvolemic Hyponatremia)

در این نوع، سطح سدیم کاهش یافته اما حجم خون نرمال است.

• علل:
• سندرم عدم ترشح مناسب هورمون ضد دیورتیک (SIADH)
• مصرف داروهای ضد افسردگی یا ضد التهاب
• بیماری‌های ریه یا سیستم عصبی مرکزی
• نشانه‌ها:
• سردرد
• گیجی
• تهوع و استفراغ

3. هیپوناترمی هیپروولمیک (Hypervolemic Hyponatremia)

در این نوع، کاهش سطح سدیم همراه با افزایش حجم خون است.

• علل:
• نارسایی قلبی
• بیماری‌های کبدی (مثل سیروز)
• نارسایی کلیوی
• نشانه‌ها:
• تورم (اِدم)
• افزایش وزن
• تنگی نفس

4. هیپوناترمی کاذب (Pseudo-hyponatremia)

این نوع هیپوناترمی ناشی از افزایش غیرطبیعی چربی‌ها یا پروتئین‌ها در خون است که باعث کاهش اندازه‌گیری سطح سدیم می‌شود، در حالی که سطح واقعی سدیم در خون نرمال است.

• علل:
• هیپرتری‌گلیسریدمی
• هیپرپروتئینمی (مثل مالتیپل میلوما)
• نشانه‌ها:
• معمولاً علائم بالینی خاصی ندارد و از طریق آزمایش خون تشخیص داده می‌شود.

5. هیپوناترمی انتقالی (Translocational Hyponatremia)

این نوع هیپوناترمی به دلیل حرکت آب از داخل سلول‌ها به خارج از سلول‌ها و رقیق شدن سدیم رخ می‌دهد.

• علل:
• هیپرگلیسمی (افزایش قند خون)
• تزریق محلول‌های هایپرتونیک (مانند مانیتول)
• نشانه‌ها:
• علائم دیابت
• افزایش تشنگی
• تکرر ادرار

تشخیص نوع هیپوناترمی به بررسی دقیق تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی، و انجام آزمایش‌های خونی و ادراری نیاز دارد. درمان هیپوناترمی بستگی به نوع و شدت آن دارد و شامل محدودیت مصرف آب، مصرف مکمل‌های سدیم، اصلاح تدریجی سطح سدیم در خون، و درمان علل زمینه‌ای می‌شود.

علائم کمبود سدیم

علائم کمبود سدیم خون می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. اگر سطح سدیم شما به تدریج کاهش یابد، ممکن است در ابتدا علائمی نداشته باشید، اما در نهایت علائم یکی پس از دیگری ظاهر می‌شوند. اگر خیلی سریع کاهش یابد، علائم شما ممکن است واضح تر و شدیدتر باشند.

علائم شایع هیپوناترمی یا کمبود سدیم عبارتند از:

• ضعف
• خستگی یا انرژی کم
• سردرد
• حالت تهوع
• استفراغ
• گرفتگی عضلات یا اسپاسم عضلانی
• گیجی
• تحریک پذیری

چه کسانی در معرض خطر بیماری هیپوناترمی هستند؟

عوامل خاصی خطر هیپوناترمی را افزایش می دهند، از جمله:

• سن بالاتر
• استفاده از ادرار آور
• استفاده از داروهای ضد افسردگی
• یک ورزشکار با عملکرد بالا (یعنی یک دونده ماراتن)
• زندگی در آب و هوای گرمتر
• داشتن رژیم کم سدیم
• داشتن نارسایی قلبی، بیماری کلیوی، سندرم هورمون ضد ادرار نامناسب (SIADH) یا سایر شرایط

اگر در معرض خطر کمبود سدیم هستید، ممکن است لازم باشد در مورد مصرف الکترولیت ها و آب دقت بیشتری داشته باشید. اطمینان حاصل کنید که با پزشک خود در مورد عوامل خطر خود صحبت کنید و اگر اقداماتی وجود دارد که می توانید برای کاهش خطر خود انجام دهید.

عوارض کمبود سدیم

اگر هیپوناترمی درمان نشود، می تواند منجر به عوارض جدی شود، از جمله:

• تورم مغز
• آسیب مغزی
• تشنج
• مرگ
• پوکی استخوان و شکستگی استخوان

اگر به دلیل شرایط قبلی در معرض خطر هیپوناترمی هستید، مهم است که هر علامت جدید را جدی بگیرید و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.

درمان هیپوناترمی

درمان کاهش سدیم خون بسته به علت، شدت علائم و میزان پایین سدیم خون متفاوت است. ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• کاهش مصرف مایعات
• تنظیم دوز دیورتیک ها
• مصرف داروها برای علائمی مانند سردرد، حالت تهوع و تشنج
• درمان شرایط زمینه ای
• قطع یا تغییر دارو برای یک بیماری مزمن که ممکن است بر سدیم خون تأثیر منفی بگذارد
• محلول سدیم داخل وریدی (IV)

پیشگیری از هیپوناترمی

متعادل نگه داشتن سطح آب و الکترولیت تا حد امکان می تواند به جلوگیری از کاهش سدیم خون کمک کند. مخصوصا اگر ورزشکار هستید، نوشیدن مقدار مناسب آب در حین ورزش مهم است.

همچنین ممکن است بخواهید نوشیدنی های آبرسانی مجدد را در نظر بگیرید. این نوشیدنی ها حاوی الکترولیت هستند و به جبران سدیم از دست رفته در اثر تعریق کمک می‌کنند. این نوشیدنی ها همچنین در صورت از دست دادن مایعات زیادی از طریق استفراغ یا اسهال مفید هستند.

هیدراته ماندن در طول روز می تواند به مدیریت هرگونه نوسانات شدید سدیم خون کمک کند. وقتی به اندازه کافی هیدراته باشید، ادرار شما زرد کم رنگ یا شفاف می شود و احساس تشنگی نمی کنید.

مهم است که مصرف مایعات خود را افزایش دهید اگر:

• هوا گرم است
• شما در ارتفاع بالایی هستید
• باردار هستید یا در حال شیردهی هستید
• استفراغ می کنید
• اسهال دارید
• تب دارید

فراموش نکنید که ممکن است خیلی سریع آب بنوشید. این دلیل دیگری برای حفظ هیدراتاسیون خوب در طول روز است.

برای کمبود سدیم چه بخوریم؟

برای جبران کمبود سدیم در بدن، مصرف مواد غذایی حاوی سدیم می‌تواند مؤثر باشد. در اینجا چند گزینه مناسب برای افزایش سطح سدیم در بدن ذکر شده است:

1. آب‌نمک رقیق‌شده: نوشیدن مقدار کمی آب‌نمک رقیق، به‌خصوص در مواردی که کمبود سدیم شدید است، می‌تواند به جبران سریع کمک کند. دقت کنید که مقدار آن بیش از حد نباشد.

2. غذاهای حاوی سدیم بالا:

• سوپ‌های آماده یا کنسروی: این سوپ‌ها معمولاً سدیم زیادی دارند و می‌توانند به سرعت سطح سدیم بدن را افزایش دهند.
• زیتون و خیارشور: این مواد غذایی شور به سرعت سدیم بدن را بالا می‌برند.
• پنیرهای شور: مانند پنیر فتا یا پنیرهایی که با نمک تهیه شده‌اند.
• تن ماهی: تن ماهی‌های کنسرو شده معمولاً سدیم بالایی دارند.

3. نمک خوراکی: اضافه کردن مقدار مناسبی از نمک به غذاهای روزانه، مانند برنج، سوپ، یا سالاد، می‌تواند مفید باشد. در عین حال، نباید در مصرف نمک زیاده‌روی کرد.

4. نوشیدنی‌های ورزشی: نوشیدنی‌های ورزشی حاوی الکترولیت‌ها می‌توانند به جبران کمبود سدیم کمک کنند، به‌ویژه در افرادی که به دلیل تعریق زیاد دچار کمبود سدیم شده‌اند.

توجه:

اگر کمبود سدیم به دلیل شرایط پزشکی خاصی است، مانند بیماری‌های کلیوی یا اختلالات هورمونی، حتماً باید با پزشک مشورت کنید. مصرف بیش از حد سدیم نیز می‌تواند به مشکلات جدی، مانند فشار خون بالا، منجر شود.

تشخیص هیپوناترمی

هیپوناترمی با اندازه گیری سطح سدیم خون تشخیص داده می شود. تعیین علت پیچیده تر است. پزشکان شرایط فرد، از جمله سایر اختلالات موجود و داروهای مصرف شده را در نظر می گیرند. آزمایش خون و ادرار برای ارزیابی میزان مایع در بدن، غلظت خون و محتوای ادرار انجام می شود.

کلام آخر

در زیر جدول شامل نشانه‌ها، علل و درمان کمبود سدیم در بدن آورده شده است:

نشانه‌ها	علل	درمان
علائم خفیف:	علل کلی:	درمان عمومی:
سردرد	نوشیدن بیش از حد آب	محدود کردن مصرف آب
تهوع و استفراغ	بیماری‌های کلیوی	مصرف غذاهای حاوی سدیم
ضعف و خستگی	بیماری‌های کبدی	مصرف مکمل‌های سدیم
گرفتگی عضلات	نارسایی قلبی	استفاده از داروهای دیورتیک تحت نظر پزشک
علائم شدید:	علل دارویی:	درمان‌های پزشکی:
گیجی و از دست دادن تمرکز	مصرف دیورتیک‌ها	تزریق محلول‌های نمکی هیپرتونیک به صورت وریدی
تشنج	مصرف برخی از داروهای ضد افسردگی	کنترل و درمان علل زمینه‌ای
کما	استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی	اصلاح تدریجی سطح سدیم در خون
	علل دیگر:	پیشگیری:
	تعریق زیاد	نظارت منظم بر سطح سدیم در بیماران پرخطر
	اسهال و استفراغ شدید	مصرف مناسب مایعات و الکترولیت‌ها
	سندرم عدم ترشح مناسب هورمون ضد دیورتیک	آموزش و آگاهی‌بخشی در مورد نشانه‌ها و علل

این جدول شامل نشانه‌ها، علل و روش‌های درمان کمبود سدیم در بدن است. درمان‌ها و پیشگیری‌های ذکر شده نیاز به مشورت با پزشک دارند.

هیپوناترمی زمانی تشخیص داده می شود که سدیم بسیار کمی در خون شما وجود داشته باشد. این بیماری می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از شرایطی مانند بیماری آدیسون یا سندرم کوشینگ گرفته تا استفراغ بیش از حد یا اسهال.

هیپوناترمی می تواند خفیف باشد و علامتی نداشته باشد، یا می تواند بسیار شدید و تهدید کننده زندگی باشد.

به طور معمول، اگر هیپوناترمی در مرحله خفیف تشخیص داده شود و درمان شود، یا در مرحله شدید به سرعت درمان شود، می تواند از خطرات و مرگ جلوگیری کند.

سوالات متداول

منابع: msdmanuals