سفر با سورتمه 200 کیلویی در قطب جنوب: جایی مثل مریخ!

وقتی رابرت فالکن اسکات و روآل آموندسن در سال ۱۹۱۱ به سمت قطب جنوب حرکت کردند، چیزی از فیزیولوژی، تغذیه یا روان‌شناسی طولانی‌مدت نمی‌دانستند. آن‌ها با لباس‌های پشمی، سورتمه‌های سنگین و مقادیر محدودی غذا راهی سرزمینی شدند که سرمایش استخوان را می‌شکند و سکوتش روح را می‌فرساید.
امروز، بیش از یک قرن بعد، سورتمه‌رانان مدرن با تجهیزات کربنی، جی‌پی‌اس، لباس‌های چندلایه و جیره‌های فریزدرای راهی همان مسیر می‌شوند. اما حقیقتی بنیادی تغییر نکرده: کشیدن یک سورتمه ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلویی در دمای منفی ۳۰ درجه، هم‌چنان یکی از دشوارترین آزمون‌های جسم و جان است.

چرا قطب جنوب؟

قطب جنوب تنها قاره‌ای است که ساکن بومی ندارد. سکوت مطلق، سفید بی‌پایان، و روزهایی که خورشید هرگز غروب نمی‌کند، این قاره را به یک آزمایشگاه طبیعی برای شناخت ظرفیت‌های انسان تبدیل کرده است. پژوهشگران دریافته‌اند که شرایط این سفرها شباهت زیادی به مأموریت‌های فضایی دارد:

• ایزوله بودن: هیچ امدادی در راه نیست.
• انزوای اجتماعی: گروه‌های کوچک هفته‌ها یا ماه‌ها با هم زندگی می‌کنند.
• محیط دشمن: سرمای شدید، کمبود اکسیژن و یکنواختی چشم‌انداز.

به همین دلیل، مطالعه بر روی بدن کسانی که این سفرها را پشت سر گذاشته‌اند، نه فقط برای ماجراجویان، بلکه برای برنامه‌ریزی سفر به مریخ هم اهمیت دارد.

بدن زیر فشار: چرا کاهش وزن اجتناب‌ناپذیر است؟

یکی از نتایج قطعی تحقیقات این است که تقریباً همه سورتمه‌رانان دچار کاهش وزن می‌شوند. حتی با مصرف روزانه ۵ تا ۶ هزار کالری، بدن بیش از آن می‌سوزاند که دریافت می‌کند.
برای مثال:

• تیم Spear-17 با مصرف ۶۵۰۰ کالری در روز تنها ۷٪ وزن خود را از دست داد.
• اما رانولف فاینز و مایک استرود که ۹۵ روز سورتمه‌هایی بیش از ۲۰۰ کیلو را می‌کشیدند، با دریافت حدود ۵۱۰۰ کالری روزانه، نزدیک به ۱۵٪ وزن خود را از دست دادند.

این کاهش وزن تنها به چربی محدود نمی‌شود؛ تغییر در بافت‌های عضلانی و حتی کاهش تراکم استخوان نیز ثبت شده است.

استخوان‌هایی که سبک‌تر می‌شوند

یکی از یافته‌های مهم مربوط به تراکم استخوان است. زنانی که در یک سفر ۱۷۰۰ کیلومتری سورتمه‌های ۸۰ کیلویی را کشیدند، کاهش قابل توجهی در تراکم استخوان‌های تنه، دنده‌ها و ستون فقرات داشتند.
خبر خوب این است که این تغییرات پس از پایان سفر برگشت‌پذیر است. اما خود این کاهش نشان می‌دهد که بدن در برابر بار مکانیکی طولانی‌مدت و شرایط کم‌اکسیژنی قطب جنوب، دچار تغییر ساختاری می‌شود.

قلب و سیستم هورمونی

سفرهای سورتمه‌ای صرفاً آزمونی برای عضلات و استخوان‌ها نیستند؛ قلب و سیستم عصبی هم تحت فشار قرار می‌گیرند. در یک مطالعه، ضربان قلب و فعالیت عصبی سورتمه‌رانان پس از سفر افزایش انعطاف‌پذیری نشان داد: تنوع ضربان قلب بیشتر شد و بدن در حالت آرامش (parasympathetic) فعال‌تر شد. این یعنی بدن پس از هفته‌ها استرس شدید، توانایی بازتنظیم دارد.

از سوی دیگر، هورمون‌های مرتبط با اشتها دچار تغییر می‌شوند:

• لپتین (هورمون سیری) کاهش می‌یابد.
• آدیپونکتین (هورمون تحریک‌کننده گرسنگی) نیز افت می‌کند.

نتیجه paradoxal است: درست زمانی که بدن به انرژی بیشتر نیاز دارد، سیگنال‌های گرسنگی ضعیف‌تر می‌شوند.

اکسیژن کمتر، توان کمتر

بسیاری گمان می‌کنند قطب جنوب در سطح دریاست، اما در واقع بخش بزرگی از آن روی فلاتی بالای ۳۰۰۰ متر قرار دارد. هوای رقیق و سرد باعث هیپوکسی هیپوباریک می‌شود، وضعیتی مشابه صعودهای کوهستانی. سورتمه‌رانان در این شرایط هفته‌ها رو به بالا اسکی می‌کنند. نتیجه: کاهش تدریجی ظرفیت هوازی و افت استقامت.

برخلاف کوه‌های هیمالیا، اینجا خبری از شرپاها یا کمپ‌های مجهز نیست. همه چیز — از سوخت برای ذوب برف تا تجهیزات الکترونیکی — باید روی همان سورتمه کشیده شود.

روان در برابر سفیدِ بی‌پایان

اگر جسم زیر فشار است، روان نیز آزمایش می‌شود. زندگی در نور ۲۴ ساعته، یکنواختی بی‌پایان و نبود محرک‌های محیطی، ذهن را دچار اختلال می‌کند. در برخی مطالعات:

• زنان بیش‌تر دچار بی‌نظمی خواب و تغییرات خلقی شدند.
• یک مرد تغییر در عملکرد شناختی داشت.
• برخی تیم‌های زنانه با همکاری و ارزش‌های مشترک توانستند با موفقیت سفر را کامل کنند.

جالب اینجاست که اضطراب کلی افزایش چندانی نداشت، اما در یک تیم تماماً زنانه، نشانه‌هایی از اختلال در الگوی تغذیه بعد از سفر مشاهده شد.

ماجراجویان مشهور و آزمایش‌های انسانی

تاریخ معاصر پر از نام‌هایی است که با سورتمه قطب جنوب را پیموده‌اند:

• رونه یلدنس که در سال ۲۰۰۵-۲۰۰۶ با کمک بادبادک اسکی، طی ۹۰ روز قاره را قطع کرد.
• رانولف فاینز و مایک استرود که در اوایل دهه ۹۰ میلادی، سفری ۹۵ روزه با سورتمه‌های سنگین داشتند.

این افراد نه‌تنها رکورد ثبت کردند، بلکه تبدیل به سوژه‌های ارزشمند مطالعات علمی شدند؛ آزمایش خون، سنجش تراکم استخوان، نمونه‌گیری از بزاق و حتی بررسی کورتیزول در مو بخشی از پروتکل‌های پژوهشی بود.

درس‌هایی برای فضا

دانشمندان بارها قطب جنوب را «مدل زمینی سفر به مریخ» نامیده‌اند. همان‌طور که فضانوردان در ایستگاه فضایی بین‌المللی یا در آینده روی مریخ با چالش‌های طولانی‌مدت، محدودیت منابع و انزوای شدید روبه‌رو می‌شوند، سورتمه‌رانان نیز تجربه‌ای مشابه دارند:

• منابع محدود: هر کالری، هر قطره سوخت، و هر قطعه ابزار ارزش حیاتی دارد.
• انزوای روانی: ماه‌ها بدون ارتباط نزدیک با جهان بیرون، در فضایی یکنواخت و پرخطر.
• فشار جسمی مداوم: چه در اثر جاذبه صفر در فضا یا کمبود اکسیژن و سرمای قطب.

به همین دلیل، داده‌های به‌دست‌آمده از این سفرها مستقیماً در طراحی مأموریت‌های فضایی آینده به کار گرفته می‌شود. پژوهش روی تغییرات هورمونی، افت تراکم استخوان و نیازهای تغذیه‌ای می‌تواند به فضانوردان کمک کند که آماده مأموریت‌های چندساله شوند.

روانشناسی تیم‌ها: بقا در سایه همکاری

قطب جنوب فقط جغرافیا نیست؛ آزمایشگاهی برای روان جمعی هم هست.
مطالعات نشان داده‌اند:

• تیم‌های زنانه تمایل بیشتری به تصمیم‌گیری مشارکتی و توجه به رشد شخصی داشتند.
• ارزش‌های مشترک مثل اعتماد، صداقت و انعطاف‌پذیری، میزان موفقیت سفر را بالا می‌برد.
• تضادهای کوچک، اگر مدیریت نشوند، در سکوت و یکنواختی قطب به بحران تبدیل می‌شوند.

به عبارت دیگر، بقا در سفر سورتمه‌ای بیش از آن‌که به قدرت فردی وابسته باشد، به انسجام گروهی گره خورده است. همان‌طور که فضانوردان بدون اعتماد متقابل قادر به ادامه مأموریت نیستند، سورتمه‌رانان هم بدون روحیه تیمی نمی‌توانند از دل سفید بی‌پایان عبور کنند.

تغذیه: علم پشت یک وعده غذایی

وقتی صحبت از سفرهای قطبی می‌شود، هر کالری حکم طلا را دارد. ریشن‌های فریزدرای، شکلات‌های پرکالری، و حتی پنیر و کره، جزو مواد اصلی هستند. اما یک نکته مهم وجود دارد:

• کالری زیاد همیشه کافی نیست.
  بدن تحت فشار شدید نه تنها انرژی بیشتری می‌خواهد، بلکه به تعادل خاصی از پروتئین، چربی و کربوهیدرات نیاز دارد.
  پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حتی با رژیم ۶۰۰۰ کالری در روز، بدن همچنان دچار کسری می‌شود، چون جذب و هضم در سرما و فشار شدید تغییر می‌کند.

یکی از مشکلاتی که گزارش شده، کاهش اشتهاست. وقتی دما منفی ۳۰ درجه است و بدن خسته، میل به خوردن پایین می‌آید. همین باعث می‌شود برخی سورتمه‌رانان در عمل کمتر از نیازشان غذا بخورند.

خواب در سرزمین خورشید نیمه‌شب

یکی از دشوارترین بخش‌های سفر، مدیریت خواب است. خورشید در قطب جنوب هفته‌ها غروب نمی‌کند. این نور دائمی ساعت زیستی بدن را مختل می‌کند و باعث بی‌خوابی، کاهش کیفیت خواب و تغییرات خلقی می‌شود.
در تیم‌های زنانه این موضوع شدیدتر مشاهده شده: چرخه‌های خواب نامنظم، خلق پایین، و نیاز بیشتر به استراحت.

راهکارهایی مثل ماسک چشم، مدیریت نوبت‌های خواب و ایجاد «ریتم مصنوعی» با برنامه‌های روزانه سختگیرانه، بخشی از راه‌حل‌ها بوده است. با این حال، خواب در چادرهای کوچک و روی یخ سخت هرگز کامل نیست.

قهرمانان ناشناخته: داستان‌هایی از یخ

نام‌های بزرگی مثل رانولف فاینز، مایک استرود و رونه یلدنس وارد تاریخ شدند. اما ده‌ها سورتمه‌ران دیگر هم بوده‌اند که شاید کمتر شناخته شوند، اما بدن و ذهن‌شان به آزمایشگاه متحرک دانشمندان تبدیل شد.
مثلاً:

• یک سورتمه‌ران مرد در حین سفر دچار کاهش عملکرد شناختی شد؛ تمرکز و تصمیم‌گیری‌اش سخت‌تر می‌شد.
• گروهی از زنان بعد از سفر نشانه‌هایی از اختلال در الگوهای تغذیه داشتند.
• بسیاری، پس از پایان سفر، نه تنها از نظر جسمی سبک‌تر، بلکه از نظر روانی مقاوم‌تر بازگشتند.

این روایت‌ها نشان می‌دهد که سفر سورتمه‌ای چیزی بیش از یک ماجراجویی است؛ تجربه‌ای است که شخصیت انسان را بازمی‌سازد.

جسم و جان: تابلویی از سازگاری

اگر بخواهیم یافته‌ها را در یک تصویر خلاصه کنیم:

• وزن: کاهش اجتناب‌ناپذیر.
• استخوان: افت تراکم، اما برگشت‌پذیر.
• قلب: افزایش انعطاف‌پذیری پس از سفر.
• هورمون‌ها: کاهش سیگنال‌های اشتها.
• ذهن: اختلال خواب و خلق، اما تقویت انسجام تیمی.

این تصویر نشان می‌دهد که بدن انسان در برابر سخت‌ترین شرایط نه فقط مقاومت می‌کند، بلکه خود را بازتنظیم می‌نماید.

آینده پژوهش: چرا به داده‌های بیشتری نیاز داریم؟

مروری که اخیراً در مجله Sports Medicine منتشر شد، تنها ۱۲ مطالعه و ۴۲ نفر را پوشش می‌دهد. در مقیاس علمی، این عدد بسیار کم است.
چالش اصلی این است که سفرهای سورتمه‌ای پرهزینه، خطرناک و کمیاب هستند. هر سال تنها تعداد محدودی ماجراجو پا به این قاره می‌گذارند. همین باعث می‌شود داده‌ها پراکنده و محدود باشند.

با این حال، همین حجم کوچک از پژوهش‌ها توانسته تصویری ارزشمند ارائه کند؛ تصویری که هم برای پزشکان ورزش، هم برای فضانوردی، و هم برای درک ظرفیت‌های انسانی اهمیت دارد.

از یخ تا ستاره‌ها

وقتی به انسان‌هایی نگاه می‌کنیم که در دل سرمای مطلق، سورتمه‌های سنگین را روی یخ‌های قطب می‌کشند، شاید آن‌ها را شبیه دیوانگان بدانیم. اما حقیقت این است که آن‌ها پیشروان علمی‌اند. بدن‌شان داده تولید می‌کند، ذهن‌شان الگوهای رفتاری تازه می‌سازد، و سفرشان پلی می‌شود بین کره زمین و مأموریت‌های آینده به مریخ.

سورتمه‌رانان نشان داده‌اند که انسان موجودی سازگار است. چه در سرمای منفی ۳۰ درجه قطب جنوب، چه در بی‌وزنی فضا، همواره راهی برای بقا و پیشروی پیدا می‌کند.

جمع‌بندی

سفر با سورتمه در قطب جنوب نه تنها میراثی از شجاعت و ماجراجویی است، بلکه پنجره‌ای به اسرار بدن انسان نیز گشوده است.

• ما فهمیده‌ایم که کاهش وزن حتی با بالاترین کالری اجتناب‌ناپذیر است.
• دانسته‌ایم که استخوان‌ها و هورمون‌ها چگونه تغییر می‌کنند.
• تجربه کرده‌ایم که انسجام تیمی، کلید موفقیت در شرایط افراطی است.
• و دریافته‌ایم که این داده‌ها می‌توانند روزی به ما کمک کنند تا در سیاره‌ای دیگر هم زندگی کنیم.

به زبان ساده: سورتمه‌های روی یخ قطب جنوب، سکوی پرش به سوی ستاره‌ها هستند.