آیا سیگار باعث هم هوایی بهتر در کوهنوردی می شود؟!

وقتی از کوه بالا می‌رویم، با هر قدم اکسیژن کمیاب‌تر می‌شود. فشار هوا کاهش می‌یابد و بدن برای زنده ماندن باید کارآمدتر عمل کند. اما اگر کسی در این مسیر با ریه‌هایی وارد شود که به جای هوای پاک، سال‌ها دود سیگار را بلعیده‌اند، داستان فرق می‌کند. سیگار کشیدن، نه‌تنها سلامت عمومی را تهدید می‌کند، بلکه یکی از عوامل جدی محدودکننده عملکرد در کوهنوردی است—به‌ویژه در ارتفاعات بالا.

سیگار و ظرفیت تنفسی: آیا نفس کم می‌آوری یا ریه‌ات را خودت محدود کرده‌ای؟

سیگار تأثیر مستقیمی بر عملکرد ریه‌ها دارد. با هر پک از سیگار، بیش از ۷۰۰۰ ماده شیمیایی وارد بدن می‌شود؛ از جمله مونواکسید کربن (CO)، نیکوتین و قطران. بر اساس مقاله‌ای منتشر شده در The Lancet Respiratory Medicine، مصرف مداوم سیگار باعث کاهش حجم بازدمی اجباری در یک ثانیه (FEV1) می‌شود؛ این یعنی حجم هوایی که می‌توان در اولین ثانیه بازدم بیرون داد.

در ارتفاعات، جایی که اکسیژن به خودی خود کم است، این کاهش ظرفیت حیاتی می‌تواند کشنده باشد. تحقیقات منتشرشده در High Altitude Medicine & Biology نشان داده که کوهنوردان سیگاری در ارتفاعات بالاتر از ۳۵۰۰ متر، ۲۵ تا ۳۰ درصد بیشتر از افراد غیرسیگاری دچار هایپوکسی (کمبود اکسیژن) می‌شوند.

مونواکسید کربن؛ دشمن پنهان در خون

یکی از خطرناک‌ترین اجزای دود سیگار، مونواکسید کربن است که میل ترکیبی آن با هموگلوبین، ۲۰۰ برابر بیشتر از اکسیژن است. این یعنی گلبول‌های قرمز شما به جای حمل اکسیژن، CO حمل می‌کنند—و این دقیقاً همان چیزی است که در ارتفاع بالا نیاز ندارید.

در مقاله‌ای در Journal of Applied Physiology، آزمایشی روی کوهنوردان سیگاری و غیرسیگاری نشان داد که سطح اشباع اکسیژن در خون (SpO2) افراد سیگاری حدود ۵ تا ۷ درصد کمتر از غیرسیگاری‌ها بود، حتی در ارتفاعات متوسط (۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متر).

سیگار، قلب و توان هوازی

سیگار نه‌تنها ریه‌ها را نشانه می‌گیرد، بلکه قلب را هم هدف قرار می‌دهد. نیکوتین باعث تنگ شدن عروق خونی، افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود. در فعالیت‌هایی مثل کوهنوردی که نیازمند اکسیژن‌رسانی مستمر و مؤثر به عضلات است، این تنگی عروق و کاهش خونرسانی می‌تواند عملکرد هوازی را به شدت کاهش دهد.

طبق مطالعه‌ای در European Journal of Preventive Cardiology، (حداکثر ظرفیت مصرف اکسیژن) VO2max در کوهنوردان سیگاری به طور میانگین ۱۲ درصد کمتر از افراد غیرسیگاری بوده است. این یعنی کوهنورد سیگاری زودتر خسته می‌شود، دیرتر ریکاوری می‌کند و احتمال گرفتگی عضله یا دچار شدن به علائم ارتفاع در او بیشتر است.

نبرد بر سر بلندترین آتشفشان آسیا: دماوند در برابر کونلون

راهنمای حرفه‌ای پخت جوجه‌کباب در کمپینگ و طبیعت

تأثیر سیگار بر سازگاری با ارتفاع (Acclimatization)

سازگاری با ارتفاع نیاز به تنفس مؤثر، تنظیم pH خون و تولید بیشتر گلبول قرمز دارد. اما نیکوتین و مواد شیمیایی موجود در سیگار، بسیاری از این فرایندها را مختل می‌کنند. بر اساس مقاله‌ای از American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine، مصرف مزمن سیگار باعث اختلال در ترشح اریتروپویتین (هورمون تحریک‌کننده ساخت گلبول قرمز) می‌شود. در نتیجه، سازگاری فرد با ارتفاع به تأخیر افتاده یا کاملاً مختل می‌شود.

همچنین برخی داده‌ها حاکی از آن است که افراد سیگاری بیشتر از دیگران به بیماری حاد ارتفاع (AMS) دچار می‌شوند. علائمی مانند سردرد، حالت تهوع، بی‌خوابی و تنگی نفس زودتر در این افراد ظاهر می‌شود.

ریکاوری ضعیف‌تر بعد از تمرین و صعود

کوهنوردی تنها به بالا رفتن از کوه محدود نمی‌شود. تمرین‌های پیش از صعود، صدمات، خستگی، و ریکاوری بعد از برنامه بخشی از این فرایند هستند. سیگار تأثیر منفی شدیدی بر بازسازی بافت‌های عضلانی، ترمیم میکروتراما و بازگشت بدن به حالت تعادل دارد.

در مطالعه‌ای روی ورزشکاران آماتور، که در Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports منتشر شد، مشخص شد که زمان بازگشت ضربان قلب به حالت استراحت در افراد سیگاری به طور میانگین ۳۰ تا ۴۵ درصد طولانی‌تر از غیرسیگاری‌هاست—که خود شاخصی برای پایین بودن ریکاوری قلبی است.

آسیب‌پذیری در برابر سرما و یخ‌زدگی

نیکوتین به‌طور مستقیم باعث تنگی عروق محیطی می‌شود. این موضوع در کوهنوردی زمستانی یا صعود به قله‌های مرتفع که با سرمای شدید همراه است، بسیار خطرناک است. کاهش جریان خون در اندام‌ها، خطر یخ‌زدگی انگشتان دست و پا را بالا می‌برد. جراحات سرمازدگی در افراد سیگاری شایع‌تر، شدیدتر و نیازمند درمان طولانی‌تر هستند.

از ذهن تا روان: تأثیر روانی سیگار بر تصمیم‌گیری

تصمیم‌گیری صحیح در کوه گاهی مرز بین بقا و مرگ است. تحقیقات روان‌شناختی متعددی از جمله مقاله‌ای در Psychopharmacology، نشان داده‌اند که مصرف نیکوتین مزمن باعث افزایش واکنش‌های تکانشی، اضطراب و کاهش توان تصمیم‌گیری منطقی در شرایط بحرانی می‌شود. به بیان ساده‌تر، کوهنورد سیگاری نه‌تنها کمتر اکسیژن می‌گیرد، بلکه در شرایط اضطراری هم تصمیم‌گیری‌های ضعیف‌تری دارد.

داستانی واقعی؛ کوهنوردی که سیگار را کنار گذاشت

در سال ۲۰۱۹، یک کوهنورد به نام “آنتک مالینوفسکی” تجربه شخصی خود را منتشر کرد: «من ۱۲ سال سیگاری بودم و سه بار تلاش برای صعود به البروس را نیمه‌کاره رها کردم. بار چهارم، ۹ ماه بعد از ترک، نه‌تنها به قله رسیدم، بلکه شب را در کمپ مرتفع بدون علائم ارتفاعی گذراندم. آن لحظه فهمیدم چقدر بدنم رها شده از زنجیر دود.»

آیا سیگار باعث هم هوایی بهتر میشود؟

برخی تصور می‌کنند که مصرف سیگار به دلیل ایجاد هیپوکسی (کمبود اکسیژن) مصنوعی می‌تواند بدن را برای ارتفاع بالا آماده کند و فرایند هم‌ هوایی (acclimatization) را تسهیل کند. این باور نادرست بر پایه این فرض است که قرار گرفتن مزمن در معرض مونواکسید کربن ناشی از دود سیگار باعث تحریک سازوکارهایی شبیه به تطابق با ارتفاع می‌شود؛ مثل افزایش گلبول قرمز یا تهویه بیشتر. اما واقعیت علمی خلاف این را نشان می‌دهد.

مطالعات متعددی از جمله تحقیقات منتشرشده در High Altitude Medicine & Biology و American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine ثابت کرده‌اند که سیگار نه‌تنها موجب بهبود هم‌هوایی نمی‌شود، بلکه با کاهش عملکرد ریه، اختلال در اکسیژن‌رسانی، و آسیب به بافت‌های تنفسی، فرایند تطبیق بدن با ارتفاع را مختل می‌کند. در واقع، افراد سیگاری در ارتفاع بالا بیشتر در معرض بیماری حاد ارتفاع (AMS)، تنگی نفس و کاهش سطح اشباع اکسیژن خون قرار دارند. بنابراین، هیپوکسی ناشی از سیگار، هیپوکسی مخرب است نه سازگارکننده، و هیچ جایگاهی در استراتژی‌های علمی هم‌هوایی ندارد.

آیا ترک سیگار بلافاصله تاثیر دارد؟

خبر خوب اینکه بله. ظرف ۲۴ ساعت پس از ترک، سطح CO در خون کاهش می‌یابد. طی ۷۲ ساعت عملکرد ریه‌ها شروع به بهبود می‌کند. و در طول ۲ تا ۳ ماه، بهبود در ظرفیت هوازی و عملکرد قلبی-عروقی ملموس خواهد بود. این موضوع برای کوهنوردانی که در بازه آماده‌سازی هستند، یک انگیزه جدی برای ترک ایجاد می‌کند.

جمع‌بندی: چرا ترک سیگار برای کوهنوردان یک الزام است؟

سیگار تنها یک عادت بد نیست؛ بلکه یک مانع فیزیولوژیک، روانی و ایمنی برای کوهنوردی محسوب می‌شود. از کاهش اکسیژن‌رسانی گرفته تا اختلال در ریکاوری، آسیب‌پذیری در برابر سرما و تأثیر منفی بر تصمیم‌گیری، هیچ جنبه‌ای از کوهنوردی نیست که از دود در امان بماند.

برای کسی که آرزوی ایستادن بر فراز قله‌ها را دارد، شاید نخستین قدم، نه در مسیر کوه، بلکه در ترک پاکت سیگار باشد.

جدول تأثیر سیگار بر کوهنوردی