قله کالاهو (شیر اسپید علم‌کوه): راهنمای کوهنوردی

قله کالاهو، که با نام شیر اسپید نیز شناخته می‌شود، یکی از قله‌های شاخص و افسون‌گر منطقه علم‌ کوه و تخت سلیمان است؛ منطقه‌ای که به‌درستی مهد کوهنوردی ایران لقب گرفته و با مجموعه‌ای از قلل مرتفع، دیواره‌های گرانیتی و یخچال‌های دائمی، آرزوی هر کوهنورد ماجراجویی را بیدار می‌کند. قله کالاهو با ارتفاع تقریبی ۴۴۴۰ متر، در شمالی‌ترین نقاط این منطقه واقع شده و همچون نگینی در اتصال خط‌الرأس شرقی-غربی و خط‌الرأس مرکزی تخت سلیمان می‌درخشد.

موقعیت جغرافیایی قله کالاهو

قله کالاهو در استان مازندران، شهرستان کلاردشت و در بخش مرکزی رشته‌کوه البرز قرار دارد. مختصات جغرافیایی آن 36.44584867، 50.94879538 ثبت شده و این قله از شمال به منطقه مازیچال و تنکابن، از جنوب به گردنه کلجاران و قلل معروفی مانند تخت رستم، سیاه گوک، دندان اژدها و علم‌کوه متصل است. از سمت شرق نیز با گردنه پرو به قلل گرماکوه کوچک و بزرگ و در نهایت شاه رشید در شمال‌غربی راه دارد.

وجه‌تسمیه؛ کالاهو یا شیر اسپید؟

نام اصلی این قله در میان کوهنوردان محلی، «شیر اسپید» است. این نام برگرفته از چشمه پرآب و خروشانی به همین نام است که در دره‌های شمالی قله جریان دارد و سرچشمه آن در نزدیکی گوسفندسرای «رکاپشته» در دل جنگل‌های شمالی است. واژه «اسپید» در گویش محلی به معنای «سفید» است و مشابه آن در قله‌هایی نظیر سر اسپد و اسپد دیده می‌شود. دلیل این نام‌گذاری را شاید باید در خروشان بودن چشمه یا برف‌پوش بودن همیشگی این قله جست‌وجو کرد.

مسیرهای صعود به قله کالاهو

قله کالاهو از مسیرهای مختلفی قابل صعود است، اما دو مسیر اصلی به شرح زیر هستند:

• مسیر اول: مسیر دره کلجاران – برفچال جنوبی کالاهو
  این مسیر از قرارگاه ونداربن آغاز شده، با گذر از دوراهی سرچال-کلجاران و عبور از گوسفندسرای بریر، وارد دره پرشیب کلجاران می‌شود. در ادامه مسیر، کوهنوردان با عبور از رودخانه‌های خروشان و سه‌راهی معروف برفچال، وارد دهلیز جنوبی قله می‌شوند که شیبی حدود ۳۰ تا ۴۰ درجه دارد. این مسیر در بهار به دلیل آب‌شدن برف و احتمال سیلاب، و در زمستان به دلیل بهمن‌خیز بودن، نیاز به احتیاط کامل دارد.
• مسیر دوم: مسیر سیاه غار – خط‌الرأس شرقی کالاهو
  این مسیر نیز از ونداربن آغاز شده اما در دوآب به جای ادامه مسیر دره کلجاران، کوهنوردان وارد دره‌ای در سمت راست می‌شوند که به دامنۀ سیاه غار منتهی می‌شود. از اینجا با عبور از یال‌های پرشیب و تراورس زیر قله سیاه غار، به خط‌الرأس شرقی کالاهو رسیده و از آن‌جا به قله صعود می‌شود.

مسیر صعود از دره کلجاران به برفچال جنوبی قله کالاهو

مسیر دره کلجاران به قله کالاهو، یکی از مسیرهای کلاسیک و زیبا برای صعود به این قله بلند و فنی منطقه تخت سلیمان است که از قرارگاه ونداربن آغاز می‌شود. در ابتدای مسیر، پس از عبور از جاده خاکی منتهی به منطقه، کوهنوردان به دوراهی سرچال – کلجاران می‌رسند. در این نقطه باید مسیر سمت راست که به سمت دره کلجاران می‌رود انتخاب شود. اندکی بعد، با گذر از گوسفندسرای بریر، وارد مسیر اصلی دره کلجاران می‌شویم.

این دره مسیری سنگلاخی، پرپیچ‌وخم و همراه با رودخانه‌ای خروشان است که در فصل بهار و تابستان، جریان پرآبی دارد. پاکوب مشخصی در مسیر وجود ندارد و عبور از رودخانه در چند نقطه اجباری است. پس از حدود دو تا سه ساعت پیمایش در دل دره، به محل معروف دوآب می‌رسیم؛ نقطه‌ای که دره به دو شاخه تقسیم می‌شود. مسیر سمت راست به برفچال جنوبی و مسیر سمت چپ به گردنه کلجاران و قلل دیگری چون سیاه گوک و تخت رستم ختم می‌شود.

با ادامه مسیر سمت راست، وارد بخش پرشیب و فنی برفچال جنوبی می‌شویم. این برفچال، دهلیزی باریک و بلند است که در فصل‌های پربرف (بهار یا زمستان)، احتمال ریزش بهمن در آن بسیار بالاست و شیب آن بین ۳۰ تا ۴۰ درجه می‌رسد. در تابستان، این قسمت عمدتاً شن‌اسکی یا سنگ‌ریزه‌ای است. صعود در این بخش نیازمند آمادگی بدنی بالا، آشنایی با لوازم کوهنوردی مانند باتوم و کرامپون در فصل سرد است. در نهایت، این دهلیز کوهنورد را مستقیماً به خط‌الرأس جنوبی قله کالاهو و خود قله هدایت می‌کند.

مسمومیت مونوکسیدکربن در چادر؛ قاتل خاموش ارتفاعات و کمپ

الکساندر اودینتسوف؛ روایت یک اسطوره از راه روسی تا کلنگ طلایی

ویژگی‌های منطقه تخت سلیمان و علم‌کوه

منطقه تخت سلیمان و علم‌کوه را می‌توان پرچم‌دار کوهنوردی فنی در ایران دانست. حضور دیواره‌های سنگی بی‌نظیر، یخچال‌های دائمی مانند سرچال، علم‌چال، مرجیکش، خرسان، هفت‌خوان و اسپلیت، این منطقه را به یک میدان آموزشی تمام‌عیار برای کوهنوردان حرفه‌ای بدل کرده است. ارتفاع بالای ۴۰۰۰ متر اکثر قلل این منطقه، باعث ایجاد ناحیه‌ای سردسیر و یخچالی شده که حتی در تابستان نیز برف و یخ در آن وجود دارد.

پوشش گیاهی و جانوری کالاهو

در منطقه کالاهو و علم‌کوه، پوشش گیاهی شامل گونه‌هایی نظیر ارس خزنده، گون، چوبک و کلاه میرحسن است. در بخش‌های پایین‌تر دره‌ها نیز گونه‌هایی از گیاهان بالشتکی مشاهده می‌شود. از نظر جانوری، حضور گونه‌هایی چون کل و بز، پلنگ، خرس قهوه‌ای، روباه، شغال، گرگ، کبک دری و کبک معمولی گزارش شده است.

درجه سختی، چالش‌های فنی و نکات کلیدی در صعود

صعود به کالاهو هرچند در مسیرهای کلاسیک مانند کلجاران یا سیاه‌غار نسبت به دیواره علم‌کوه ساده‌تر است، اما همچنان نیازمند آمادگی بالای بدنی، آشنایی با ناوبری در مسیرهای پاکوب‌نامشخص، توان عبور از رودخانه‌های خروشان و مدیریت خطرات طبیعی همچون ریزش سنگ یا بهمن است.

نکات کلیدی برای صعود ایمن:

• بررسی دقیق پیش‌بینی هواشناسی
• آغاز صعود پیش از طلوع آفتاب
• استفاده از GPS و مسیرهای ثبت‌شده
• همراه داشتن کفش کوهنوردی حرفه‌ای و تهیه تجهیزات فنی مناسب مانند خرید کرامپون و خرید باتوم کوهنوردی
• همراه داشتن فیلتر آب یا اطمینان از چشمه‌ها در طول مسیر

منابع آب و جان‌پناه‌ها

در مسیرهای اصلی صعود به کالاهو چند چشمه وجود دارد که بسته به فصل، ممکن است کم‌آب یا خشک باشند. دره کلجاران و محدوده دوآب چندین چشمه دائمی و فصلی دارند که برای تأمین آب مناسب هستند.

در مورد جان‌پناه‌ها، سه جان‌پناه اصلی در منطقه علم‌کوه قابل استفاده هستند:

• جانپناه سرچال (ارتفاع ۳۸۰۰ متر): مناسب برای شب‌مانی قبل از صعود به علم‌کوه، دارای آب لوله‌کشی
• جانپناه سیاه‌سنگ (ارتفاع ۴۳۰۰ متر): فلزی، کوچک، ولی در زمستان غیرقابل استفاده
• جانپناه خرسان (ارتفاع ۴۷۰۰ متر): مابین قله علم‌کوه و خراسان‌شمالی، شرایط مشابه سیاه‌سنگ

توجه داشته باشید که در مسیر کالاهو جانپناه رسمی وجود ندارد و کوهنوردان باید تجهیزات شب‌مانی مانند چادر سبک و کیسه‌خواب همراه داشته باشند.

بهترین فصل صعود

بهار و تابستان، بهترین زمان برای صعود به کالاهو هستند. در بهار هنوز بخشی از برفچال‌ها فعال‌اند و خطر بهمن و ریزش سنگ بالاست. تابستان شرایط پایدارتری دارد، ولی همچنان وجود برف در یال‌ها محتمل است. پاییز برای کوهنوردان باتجربه مناسب است اما مسیرها لغزنده و مه‌آلود می‌شوند. زمستان برای صعودهای فنی پیشرفته مناسب است.

جدول اطلاعات فنی و عمومی قله کالاهو