کانچا شرپا؛ آخرین عضو نخستین صعود اورست در 92 سالگی درگذشت

در نیمه‌ی اکتبر ۲۰۲۵، نپال بار دیگر در سوگ کوهی از خاطرات فرو رفت.
«کانچا شرپا»، آخرین بازمانده از تیم تاریخی سال ۱۹۵۳ که نخستین‌بار قله‌ی اورست را فتح کرد، در سن ۹۲ سالگی در خانه‌ی خود در کاپان، حومه‌ی کاتماندو، چشم از جهان فروبست.
با رفتنِ او، نه‌تنها یک انسان، که آخرین رشته‌ی پیوند زنده با آغاز عصر مدرن کوهنوردی جهان گسسته شد.

از دل روستای نامچه تا دامنه‌ی تاریخ

کانچا در سال ۱۹۳۳ در دهکده‌ی کوچک و مرتفع «نامچه‌بازار» در منطقه‌ی سولخومبو زاده شد؛ جایی که خانه‌ها از سنگ و چوب ساخته می‌شوند و سقف‌ها در زمستان با برف هم‌قد می‌شوند.
در آن زمان، شِرپاها نه قهرمانان شناخته‌شده‌ی جهان، بلکه مردمانی گمنام بودند که از راه دامداری و کشاورزیِ سخت در شیب کوه‌ها زندگی می‌گذراندند. پدر کانچا خود نیز شرپایی بود که در ۱۹۵۲ در تلاشی ناموفق برای صعود به اورست از مسیر تبتی شرکت داشت.
همان ماجراجوییِ پدر، الهام‌بخشِ پسر شد؛ هرچند هیچ‌کس در آن سال‌ها نمی‌دانست که این خانواده قرار است نامی جاودانه در تاریخ بگذارد.

در ۱۹۵2 و در ۱۹ سالگی، کانچا برای یافتن کار راهی دارجیلینگ هند شد؛ شهری که در آن زمان مرکز تجمع کوهنوردان خارجی بود. در آنجا سرنوشت او را روبه‌روی مردی قرار داد که زندگی‌اش را تغییر داد: تنزینگ نرگای.
تنزینگ، که پدر کانچا را از تلاشِ سالِ قبل می‌شناخت، استعداد، اخلاق و صبوری را در جوانی دید که تا دیروز چوپان بود. به همین دلیل، او را به تیم بریتانیایی معرفی کرد که قصد داشت به رهبری «جان هانت» بلندترین نقطه‌ی زمین را لمس کند.

سهم فراموش‌شده‌ی شِرپاها

در بهار ۱۹۵۳، بیش از صد شرپا و چند ده کوهنورد از بریتانیا، نیوزیلند و نپال راهی یخچال خُمبو شدند.
کانچا، در کنار دیگر شرپاها، وظیفه‌ای دشوار اما حیاتی داشت: حمل ۲۷ کیلوگرم بار شامل کپسول‌های اکسیژن، غذا، چادر و طناب از میان یخ و سنگ و طوفان.
در ارتفاعاتی که تنفس برای انسان معمولی غیرممکن است، آن‌ها پل‌های طنابی بر فراز شکاف‌های یخ ساختند، طناب‌ها را تا پای دیواره‌ها کشیدند و کمپ‌ها را یکی پس از دیگری برپا کردند.

با وجود جوانی و بی‌تجربگی، کانچا از معدود شرپاهایی بود که تا کمپ جنوبی (ساث‌کُل) بالا رفت — آخرین ایستگاه قبل از حمله به قله. آنجا بود که او و دو شرپای دیگر منتظر ماندند، در حالی‌که ادموند هیلاری و تنزینگ نرگای در مه صبحگاهی گام در مسیر نهایی گذاشتند.

ساعت‌ها گذشت، و در آن سکوتِ استخوان‌سوز، تنها صدای باد و نفس‌های کوتاه شنیده می‌شد.
وقتی سرانجام قاصدی از بالا برگشت و فریاد زد که «به قله رسیدند!»، شادی بی‌مرز در چادرهای یخ‌زده پیچید.
کانچا بعدها در مصاحبه‌ای با نشنال جئوگرافیک گفت:

«هیچ رادیویی نبود. فقط انتظار… وقتی برگشتند، همه گریه کردیم، خندیدیم و یکدیگر را در آغوش گرفتیم.»

در همان زمان، در لندن، خبر صعود دقیقاً هم‌زمان با تاج‌گذاری ملکه الیزابت دوم منتشر شد — و بریتانیا این پیروزی را به عنوان نمادی از عصر جدید خود جشن گرفت.
اما برای کانچا و دوستانش، تنها معنای این موفقیت، چند وعده غذای گرم و خاطره‌ای بود که تا آخر عمر در قلب‌شان ماند.

ضربان قلب یا حس تلاش؟ آیا ساعت ها دروغ می گویند؟

اسکی از دیواره شمالی اورست در 50 سالگی: جسورانه‌ترین فرود تاریخ

زندگی در سایه‌ی قله

پس از آن، کانچا تا سال ۱۹۷۰ در شش صعود دیگر به اورست شرکت کرد؛ همیشه به‌عنوان پورتِرِ ارتفاع، همیشه بی‌هیاهو و بی‌ادعا.
اما کوه همیشه مهربان نبود. در یکی از صعودها پسرعمویش زیر بهمن جان باخت، و در صعودی دیگر شش دوست نزدیکش را از دست داد. پس از آن، همسرش «اَنگ لاکپا» از او خواست که کوه را برای همیشه ترک کند — و او پذیرفت.

آن دو در زادگاه‌شان نامچه، مهمان‌سرایی کوچک به نام نیروانا هوم Nirvana Home ساختند. در آنجا، کوهنوردان از سراسر جهان گرد می‌آمدند، چای داغ می‌نوشیدند و خاطراتِ صعودها را با پیرمردی تقسیم می‌کردند که خود بخشی از تاریخ بود.
کانچا در همان سال‌ها انجمنی برای پاسداری از فرهنگ شرپاها تأسیس کرد؛ انجمنی که ترانه‌ها، رقص‌ها و داستان‌های سنتی را گردآوری می‌کرد تا از فراموشی در امان بمانند.

پیرمردی که از دیدن اورست رنج می‌برد

در دهه‌های پایانی عمر، کانچا اغلب با چشمانی غمگین به عکس‌های جدیدِ اورست نگاه می‌کرد.
او می‌دید که قله‌ای که روزی نمادِ پاکی و تلاش انسان بود، حالا در ازدحام چادرهای رنگی و صف‌های طولانی کوهنوردان گم شده است.
در گفت‌وگویی با نیویورک تایمز گفت:

«تصاویر زباله‌ها را که دیدم، دلم شکست. کوه برای ما خدای بزرگ است. اما مردم در آن سیگار می‌کشند و زباله می‌ریزند.»

کانچا در عین حال واقع‌بین بود:

«اگر صعودها را متوقف کنیم تا کوه را نجات دهیم، مردم منطقه از گرسنگی می‌میرند. فقط باید راهی میانه پیدا کنیم — احترام به کوه و ادامه‌ی زندگی با آن.»

میراثی که از برف‌ها گذشت

پس از بازنشستگی از کوهنوردی، کانچا شرپا چهره‌ای محبوب و محترم در منطقه‌ی نامچه باقی ماند. خانه‌ی کوچک او در مسیر اصلی گردشگران به کمپ اصلی اورست قرار داشت و بسیاری از کوهنوردان پیش از صعود، به احترام، دقایقی کنار او می‌نشستند. او با آن چهره‌ی چروک‌خورده و چشمان درخشان، قصه‌هایی از روزهای نخستین صعود تعریف می‌کرد و در پایان، همیشه یک جمله را تکرار می‌کرد:

«کوه، مادر ماست. اگر به او احترام نگذاری، پاسخی که می‌دهد سرد است.»

در کنار روایت‌هایش، کانچا پیوسته برای حفظ فرهنگ شرپاها تلاش کرد. او مجموعه‌ای از ترانه‌ها و دعاهای مذهبی را از پیران روستا گردآوری کرد، رقص‌های آیینی را به جوان‌ترها آموخت و حتی در جشن پنجاهمین سالگرد فتح اورست در سال ۲۰۱۳، در کاتماندو مورد تقدیر رسمی دولت نپال قرار گرفت. در آن مراسم، او و بازماندگان هیلاری و تنزینگ بر ارابه‌ای نمادین سوار شدند که میان هزاران نفر حرکت می‌کرد — تصویری که برای مردم نپال یادآور غرور ملی و فروتنی کوه‌نشینان بود.

آخرین نگاه‌ها، آخرین دعاها

در سال‌های پایانی زندگی، کانچا دیگر نمی‌توانست به ارتفاعات برود، اما هنوز هم هر از گاهی پیاده تا صومعه‌های دوردست راه می‌رفت تا شمعی روشن کند. دوستانش می‌گفتند که حتی در ۸۵ سالگی، گام‌هایش آرام اما استوار بود.
او به قول خودش «در کوه بزرگ شده بود و در کوه آرام می‌گرفت».

با این حال، اندوهی در دلش مانده بود. اندوه دیدن اورستی که دیگر شباهتی به آن کوه رؤیایی سال ۱۹۵۳ نداشت.
در مصاحبه‌ای با خبرنگاران خارجی گفت:

«کوه از زباله پوشیده شده، مسیرها شلوغ شده‌اند، و روحِ احترام از بین رفته. من خوشحالم که در جوانی آن را دیدم، وقتی هنوز بکر بود.»

بدرودِ نپال با قهرمان خاموش

در روزهای پس از مرگش، صدها نفر از مردم منطقه، راهبان، کوهنوردان و دانش‌آموزان با پرچم‌های دعا و لباس‌های سنتی، در مراسم خاکسپاری او در نامچه شرکت کردند.
طبق آیین بودایی، دود عود در بادهای خُمبو پیچید و پرچم‌های رنگی با نوشته‌های تبتی در برابر چهره‌ی قله‌ی اورست به اهتزاز درآمدند.
کوه، گویی بار دیگر یکی از فرزندانش را به آسمان می‌سپرد.

انجمن کوهنوردی نپال در بیانیه‌ای نوشت:

«با درگذشت کانچا شرپا، فصلی از تاریخ کوهنوردی بسته شد. او نمادی از شجاعت، فروتنی و ارتباط جاودانه‌ی انسان با کوه بود.»

همسرش، اَنگ لاکپا، گفت که آخرین خواسته‌ی کانچا ساده بود: «در کنار خانه‌ام، جایی که می‌توانم صدای باد اورست را بشنوم، مرا خاک کنید.»

پیامی برای نسل امروز

میراث کانچا فقط در عکس‌های سیاه‌وسفید یا خاطرات تاریخی خلاصه نمی‌شود. او در واقع نماینده‌ی نسلی از انسان‌ها بود که کوه را نه برای شهرت، بلکه برای زندگی و معنا می‌شناختند.
در دنیایی که صعود به قله گاهی به مسابقه‌ای تجاری یا شبکه‌اجتماعی بدل شده، یاد او تلنگری است برای بازگشت به اصل کوهنوردی: سکوت، احترام، فروتنی و عشق به طبیعت.

او هرگز قله‌ی اورست را فتح نکرد، اما شاید بیش از بسیاری از فاتحان، روح آن را درک کرد.
و این‌گونه بود که پیرمردی از نامچه، با دستانی زمخت و چشمانی روشن، تا آخرین نفس پاسدار کوهی ماند که جهان را به آسمان رساند.

یادداشت پایانی موج‌کوه

مرگ کانچا شرپا، پایان یک فصل نیست؛ آغاز فرصتی است برای بازاندیشی در معنای کوهنوردی و ارزش‌های واقعی آن. همان‌گونه که خود می‌گفت:

«قله‌ها همیشه هستند. اما انسان باید یاد بگیرد چگونه با احترام از کنارشان عبور کند.»

روحش در آرامش باد، در همان ارتفاعی که نفس‌هایش روزی جهان را به اوج برد.